Ο φόβος αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μπροστά σε επικίνδυνες καταστάσεις και μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσαρμοστική, χρήσιμη συμπεριφορά. Οι φόβοι της παιδικής ηλικίας είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των πρώτων χρόνων ανάπτυξης του παιδιού και αποτελούν αποτελεσματικό μέσο αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων ή/ και αντικειμένων. Μπορεί να είναι φόβοι πραγματικοί (π.χ. φόβος για τις αστραπές) ή φόβοι φανταστικοί (π.χ. φαντάσματα). Σε μία έρευνα για την προβληματική συμπεριφορά των φυσιολογικών παιδιών διαπιστώθηκε ότι 90% των παιδιών είχαν ποικίλους φόβους. Παρόλο ότι οι φόβοι είναι ως ένα βαθμό κάτι συνηθισμένο στην παιδική ηλικία, η σοβαρότητά τους μπορεί να κριθεί μόνον από τις συνέπειες που έχουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού.
Οι φόβοι διακρίνονται σε έμφυτους και επίκτητους. Έμφυτοι φόβοι είναι αυτοί που παρουσιάζονται στο παιδί χωρίς να τους έχει δημιουργήσει το περιβάλλον, ενώ επίκτητοι φόβοι είναι εκείνοι που δημιουργούνται από το περιβάλλον ή ακόμα και από τους γονείς.
Έμφυτοι φόβοι:
α) Ο φόβος του πόνου: Το βρέφος κλαίει όταν πονάει.
β) Ο φόβος του δυνατού θορύβου (π.χ. βροντές, ένα δυνατό χτύπημα της πόρτας).
γ) Ο φόβος που νιώθει το μικρό παιδί από την απότομη απώλεια στηρίγματος, ο ίλιγγος, το ύψος. Αν κρατήσουμε το μικρό παιδί από ένα μπαλκόνι ή ένα ανοιχτό παράθυρο κλαίει και φοβάται. Στο μικρό παιδί έχει αναπτυχθεί έντονα το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
δ) Ο φόβος των ξένων ανθρώπων, φόβος στη θέα απρόοπτων, μεγάλων αντικειμένων (γύρω στο ένα έτος).
1-2 χρονών: Ο φόβος αποχωρισμού του παιδιού από τους γονείς του, φόβος για τους ξένους (που συχνά διαρκούν έως τα 3-4 χρόνια).
2-4 χρονών: Πολλοί φόβοι: Δυνατοί θόρυβοι, ζώα, σκοτάδι, αλλαγή του περιβάλλοντος του παιδιού, μάσκες.
5 χρονών: Ζώα, “κακοί” άνθρωποι, σκοτάδι, αποχωρισμός από το γονιό, φόβος για σωματική βλάβη. Στην ηλικία αυτή οι φόβοι σχετίζονται περισσότερο με τις καθημερινές εμπειρίες των παιδιών (π.χ. χτύπημα, πέσιμο, δάγκωμα σκυλιού).
6 χρονών: Υπερφυσικά πλάσματα (μάγισσες, φαντάσματα), θύελλα, κεραυνοί, σκοτάδι κτλ. Οι φόβοι συνήθως προέρχονται από ταινίες, βιβλία κτλ. Στην ηλικία αυτή επίσης είναι συχνοί οι εφιάλτες, που πιθανόν να οφείλονται σε φόβους που το παιδί βιώνει κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι φόβοι από απτοί και συγκεκριμένοι γίνονται αόρατοι και απροσδιόριστοι: π.χ. φόβος για το σκοτάδι, να μένει μόνο του, φόβος για την αποτυχία, την αρρώστια, το θάνατο.
Γενικά στην ηλικία των 2 ετών περίπου έχουμε πολλούς φόβους γιατί σε αυτό το εξελικτικό στάδιο το παιδί έχει μεγαλύτερη κατανόηση και αντίληψη του κόσμου γύρω του. Ωστόσο η ικανότητά του δεν είναι τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί να εξηγήσει απόλυτα όλα όσα συμβαίνουν.
Επίκτητοι φόβοι – Αίτια:
α) η τηλεόραση (έργα με άγρια ζώα, πολέμους, ναυάγια, καταστροφές, είναι ακατάλληλα για τα παιδιά) και το τσίρκο.
β) τα παραμύθια με θηρία, κακές μητριές, εγκαταλείψεις ή και φόνους.
γ) οι τιμωρίες ή οι απειλές τιμωριών (π.χ. “θα πεθάνω έτσι που με στενοχωρείς”).
δ) το παράδειγμα των μεγάλων (π.χ. μία μαμά που φοβάται να μένει μόνη της στο σπίτι, το σκοτάδι, το γιατρό).
ε) ο εκφοβισμός των γονέων (π.χ. μπαμπούλας).
Τα όρια μεταξύ φυσιολογικής αντίδρασης και υπερβολικού φόβου είναι δύσκολο να καθοριστούν κυρίως λόγω της εξελικτικής πορείας του παιδιού αλλά και της αδυναμίας του να εκφράσει λεκτικά το πρόβλημά του. Παρ’ όλ’ αυτά είναι απαραίτητη η διερεύνηση και η αντιμετώπιση φόβων, οι οποίοι φαίνονται υπερβολικοί ή διατηρούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, επηρεάζοντας την ομαλή λειτουργικότητα του παιδιού.
Επίσης, μερικοί τρόποι με τους οποίους τα παιδιά «μαθαίνουν» να είναι αγχώδη και να φοβούνται:
1) Όταν χρησιμοποιούνται ως έμπιστοι από τους γονείς τους.
2) Η επιδίωξη του τέλειου εκ μέρους των γονέων – Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
3) Οι υπερανεκτικοί γονείς, οι οποίοι δεν παρέχουν σαφή όρια στα παιδιά, απαραίτητα ώστε να νιώθούν ασφαλή.
Ο φόβος δεν αφήνει το παιδί να ωριμάσει ψυχικά, προσβάλλει όλη την προσωπικότητά του και εμφανίζεται και στη ζωή του αργότερα.
Αντιμετώπιση:
1) Όχι τηλεόραση και κινηματογράφος/ βίντεο όταν προβάλλονται ακατάλληλες για τα παιδιά ταινίες. Αλλά και γενικότερα είναι καλό να αποφεύγονται και να δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά για παιχνίδι.
2) Να μη μιλούν οι γονείς απρόσεκτα μπροστά στα παιδιά τους. Πολλοί κίνδυνοι (π.χ. κίνδυνος για διάρρηξη) είναι κίνδυνοι πραγματικοί δεν πρέπει όμως να γίνονται έμμονη ιδέα στο γονιό. Αν ο γονιός επαναλαμβάνει συχνά στο παιδί τι κακό μπορεί να συμβεί μέσα στο σπίτι, αυτό δε θα γίνει απλά προσεκτικό αλλά θα φοβάται υπερβολικά το καθετί μέσα στο σπίτι.
3) Να μη χρησιμοποιείται η απειλή ως μέσο για να συμπεριφερθεί το παιδί όπως πρέπει.
4) Όσο γελοίος κι αν φαίνεται ο φόβος του παιδιού, ο γονιός πρέπει να τον παίρνει πάντοτε στα σοβαρά. Εκφράσεις του τύπου: “Φέρεσαι σαν να ήσουν μωρό” αυξάνουν την ανησυχία και τον εκνευρισμό του παιδιού.
Προσπαθήστε να καταλάβετε τι ακριβώς είναι αυτό που ενοχλεί το παιδί ρωτώντας το, εντοπίζοντας την πηγή του φόβου του. Δείξτε στη συνέχεια στο παιδί ότι μπορεί να τα καταφέρει, ότι δεν έχει κανένα λόγο να φοβάται. Δώστε στο παιδί όσο περισσότερη ενθάρρυνση μπορείτε όταν εκείνο κάνει κάποιο βήμα για να ξεπεράσει οτιδήποτε το φοβίζει. Ο συνεχής έπαινος από το γονιό μαζί με τη συχνή διαβεβαίωση ότι θα είναι ασφαλές, αποτελούν έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Επίσης υπάρχουν βιβλία σχετικά γραμμένα που βοηθούν το παιδί να ξεπεράσει τους οποιουσδήποτε φόβους του.
Γράφει: Παππά Βασιλική, Συμβουλευτική Ψυχολόγος, M.Sc., Ph.D.
ΠΗΓΗ: www.genenutrition.gr
