O Αν. Καθηγητής Παθολογίας – Ογκολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Διευθυντή της Ογκολογικής Μονάδας ΓΠΠ του Νοσοκομείου «Η Σωτηρία», Επισκέπτης Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Yale, ΗΠΑ κ. Κωνσταντίνος Νικ. Συρίγος, απαντά στα πιο καυτά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της ογκολογίας και την νέα προσέγγιση των ασθενών μέσα από την εξατομικευμένη θεραπεία.
Γιατί η χημειοθεραπεία έχει τόσες παρενέργειες; Είναι δικαιολογημένος ο φόβος που προκαλεί;
Η θλίψη και η αγωνία που συνεπάγεται η διάγνωση ενός καρκίνου συχνά συνοδεύεται και από το άγχος που προκαλεί η επικείμενη χημειοθεραπεία, η οποία έχει μεγάλη τοξικότητα, καθώς βλάπτει τόσο τα υγιή, όσο και τα καρκινικά κύτταρα. Πράγματι, τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα για να επιτύχουν τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων, προσβάλλουν και όλα τα κύτταρα του οργανισμού που πολλαπλασιάζονται γρήγορα, όπως των μαλλιών (που πέφτουν), του εντέρου (έτσι προκαλείται η διάρροια), του μυελού των οστών, και κυρίως των λευκών αιμοσφαιρίων (για αυτό και μειώνεται η ικανότητα αντίστασης του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού).
Υπάρχει εναλλακτική λύση για την αποφυγή της χημειοθεραπείας;
Η επιστήμη απομακρύνεται πια από την κλασική χημειοθεραπεία που έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα και μεγάλη τοξικότητα και προσανατολίζεται στη δημιουργία φαρμάκων τα οποία ανιχνεύουν τα καρκινικά κύτταρα και σκοτώνουν μόνο αυτά, ενώ σέβονται τα διπλανά τους. Προωθείται η ανάπτυξη νέων, βιολογικών φαρμάκων, τα οποία στοχεύουν σε συγκεκριμένα γονίδια, που εκφράζονται μόνο από τα καρκινικά κύτταρα. Αναμένεται ότι τα φάρμακα αυτά θα είναι πιο αποτελεσματικά, αφού θα απενεργοποιούν γονίδια απαραίτητα γα την ανάπτυξη του καρκίνου, αλλά και λιγότερο τοξικά, αφού θα προσβάλλουν τα καρκινικά κύτταρα και όχι τα υγιή.
Τι έχει αλλάξει στην επιστημονική μας γνώση τα τελευταία χρόνια;
Η κατανόηση του καρκίνου έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, καθώς οι ερευνητές έχουν φτάσει σε σημείο να καταλαβαίνουν τη βιολογία της νόσου σε ένα βαθύτερο μοριακό επίπεδο. Η θεαματική εξέλιξη των τελευταίων ετών στον τομέα της μοριακής βιολογίας και τεχνολογίας έχουν επιτρέψει την εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση στην ογκολογία.
Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος το 2001 υπήρξε η ουσιαστική επανάσταση στη γενετική έρευνα. Ταυτόχρονα αποτέλεσε ορόσημο και για την αντικαρκινική θεραπεία, καθώς ο καρκίνος είναι μία νόσος που προκαλείται από γονιδιακές μεταλλάξεις ή άλλες γενετικές ανωμαλίες, οι οποίες ενοχοποιούνται για τη μετατροπή των υγιών κυττάρων σε καρκινικά. Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν επικεντρωθεί στον προσδιορισμό των γονιδίων ή των γενετικών ανωμαλιών που μπορούν να πυροδοτήσουν ή να ενισχύσουν την ανάπτυξη ενός καρκινικού όγκου. Ένας βασικός παράγοντας είναι η κατανόηση του ρόλου των μεταλλάξεων στην ανάπτυξη του όγκου.
Αρχής γενωμένης της δεκαετίας του ’80, εξελίξεις στον τομέα έρευνας της μοριακής βιολογίας οδήγησαν στον προσδιορισμό μεταλλάξεων που εμπλέκονται με τη διαδικασία της καρκινογένεσης σε ένα ευρή φάσμα νεοπλασιών. Στο διάστημα αυτό έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές μοριακές θεραπείες που στοχεύουν σε συγκεκριμένες μεταλλάξεις, δίδοντας έτσι στους ογκολόγους περισσότερες στοχευμένες θεραπευτικές επιλογές.
Πως θα γίνεται η κατάλληλη επιλογή της θεραπείας;
Ο όγκος κάθε ασθενή θα εξετάζεται με τεχνικές μοριακής βιολογίας για μια πλειάδα γονιδίων και θα διαπιστώνεται ποιος είναι ο πλέον κατάλληλος συνδυασμός φαρμάκων για το συγκεκριμένο άτομο. Έτσι κάθε ασθενής θα λαμβάνει έναν εξατομικευμένο συνδυασμό θεραπείας, διαφορετικό από κάποιου άλλου ασθενή. Με αυτόν τον τρόπο θα επιλέγεται η ενδεδειγμένη θεραπεία κάθε καρκινοπαθούς που θα είναι μοναδική!
Ποια είναι τα φάρμακα αυτά; Πόσο σύντομα προβλέπεται η χρήση τους;
Πολλά από τα λεγόμενα βιολογικά φάρμακα χρησιμοποιούνται ήδη, σε μορφή χαπιών ή ορού: τα μονοκλωνικά αντισώματα, στοχεύουν σε μόρια που βρίσκονται αποκλειστικά στην επιφάνεια του καρκινικού κυττάρου. Άλλα βιολογικά φάρμακα στοχεύουν σε μεταλλαγμένα γονίδια του όγκου ή στα αγγεία που τον τροφοδοτούν: όταν δεν είναι εφικτό να χτυπηθούν τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να καταστραφούν τα αγγεία που τα θρέφουν. Μην μπορώντας, λοιπόν, ο όγκος να πάρει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξή του οδηγείται σε ασιτία και θάνατο.
Κάποιες ομάδες ασθενών επωφελούνται ήδη από την αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών. Πρόκειται για ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα, του μαστού, του εντέρου, του νεφρού, του εγκεφάλου και του ήπατος. Χρειάζεται όμως προσοχή: τα φάρμακα αυτά δεν είναι για όλους και απαιτείται εξατομικευμένη προσέγγιση.
Επίσης πρέπει να χορηγούνται μόνο σε εξειδικευμένα ογκολογικά κέντρα, καθώς δεν είναι χωρίς παρενέργειες και η χρήση τους απαιτεί εμπειρία: σε ορισμένους ασθενείς μπορούν να προκαλέσουν δερματικά προβλήματα, υπέρταση, αιματουρία κ.ά.
Τι μπορούμε να ελπίζουμε για το άμεσο μέλλον;
Η καθιέρωση της εξατομικευμένης θεραπευτικής προσέγγισης αναμένεται να εξασφαλίσει άμεσα σε πολλούς ασθενείς με καρκίνο σημαντική παράταση και ικανοποιητική ποιότητα της ζωής τους, ενώ ελπίζεται ότι στο μέλλον θα μπορούσε να οδηγήσει στην ίαση των περισσότερων καρκινοπαθών.
Ποια είναι τα οφέλη από την εξατομικευμένη ιατρική προσέγγιση;
• Δυνατότητα αποτελεσματικότερου σχεδιασμού κλινικών μελετών
• Αύξηση της πιθανότητας επιτυχίας των προγραμμάτων κλινικών μελετών
• Μείωση του χρόνου που απαιτείται για την κυκλοφορία των νέων φαρμάκων
• Δυνατότητα στους ιατρούς να συνταγογραφούν θεραπείες με μεγαλύτερη πιθανότητα να ωφελήσουν τους ασθενείς.
• Ελαχιστοποίηση της έκθεση των ασθενών σε φάρμακα που είναι πιθανό να μην παρέχουν κάποιο όφελος.
Πώς ξέρουμε ποιοι ασθενείς μπορούν να επωφεληθούν από τα νέα φάρμακα;
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέες διαγνωστικές εξετάσεις που μπορούν να προσδιορίσουν τον υπότυπο στον οποίο ανήκει ο καρκίνος κάποιου ασθενούς. Πολλές από αυτές εξετάζουν το DNA στους ιστούς του όγκου για την παρουσία μη φυσιολογικών γονιδίων ή προϊόντων των γονιδίων (πρωτεϊνών) – γνωστά ως βιοδείκτες του καρκίνου. Οι εν λόγω βιοδείκτες του καρκίνου δεν χρησιμοποιούνται μόνο στη διάγνωση του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου που έχει ένας ασθενής, αλλά μπορούν επίσης να βοηθήσουν στον καθορισμό της κατάλληλης θεραπείας για έναν συγκεκριμένο ασθενή. Για παράδειγμα, ο πιο συχνός τύπος καρκίνου στην Ευρώπη, ο καρκίνος του πνεύμονα, αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της θεραπευτικής προσέγγισης. Μερικοί ασθενείς με ένα συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του πνεύμονα – μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΜΚΠ) –ενδέχεται να φέρουν μια μετάλλαξη στο γονίδιο ALK.
Εάν συμβαίνει αυτό, θεωρούνται κατάλληλοι για συγκεκριμένες θεραπείες που στοχεύουν στο μεταλλαγμένο γονίδιο ΑLK. Σήμερα, ο μοριακός έλεγχος και η καθοδηγούμενη από τους βιοδείκτες θεραπεία αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της εξατομικευμένης ιατρικής προσέγγισης.
Μέσω της χρήσης μοριακών και διαγνωστικών τεχνολογιών οι ιατροί μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα το γενετικό προφίλ μιας νόσου και, ενδεχομένως, να αντιστοιχήσουν κάθε ασθενή με ένα θεραπευτικό σχήμα με σκοπό να προσφέρει τα βέλτιστα αποτελέσματα.
Ποιος είναι ο ρόλος της εξατομικευμένης ιατρικής προσέγγισης στην ογκολογία;
Ένα μεγάλο μέρος της εξατομικευμένης θεραπευτικής προσέγγισης περιλαμβάνει την ανάπτυξη νέων φαρμάκων που στοχεύουν τα προϊόντα (πρωτεΐνες) των μη φυσιολογικών γονιδίων εντός των όγκων σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών.
Τώρα οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η γενετική δομή ενός καρκίνου ποικίλλει όχι μόνο σύμφωνα με τον τύπο του, ή της εντόπισή του (π.χ. καρκίνος του μαστού ή του πνεύμονα), αλλά και σύμφωνα με τον υπότυπό του. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί υπότυποι καρκίνου του πνεύμονα όπως ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, το αδενοκαρκίνωμα, και άλλοι ενώ για κάθε έναν υπότυπο υπάρχουν πλέον επιπρόσθετες κατηγοριοποιήσεις με βάση τα μοριακά χαρακτηριστικά. Αυτό μας βοηθάει να εξηγήσουμε γιατί οι ασθενείς με έναν συγκεκριμένο καρκίνο (π.χ. καρκίνο του μαστού ή του πνεύμονα) ή ακόμη και ένα συγκεκριμένο υπότυπο, (π.χ. αδενοκαρκίνωμα του πνεύμονα) μπορεί να ανταποκριθούν με πολύ διαφορετικό τρόπο σε μία θεραπεία.
Η εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση στην ογκολογία ορίζει ότι τα φάρμακα θα πρέπει να έχουν αναπτυχθεί στοχεύοντας σε συγκεκριμένα μοριακά χαρακτηριστικά των όγκων. Τέτοιου είδους φάρμακα έχουν αναπτυχθεί ήδη για ασθενείς με ορισμένους ειδικούς τύπους καρκίνου του πνεύμονα, του μαστού και σε κάποιες λευχαιμίες. Πολλά ακόμα εξατομικευμένα φάρμακα για τον καρκίνο βρίσκονται υπό ανάπτυξη ενώ πολυάριθμες κλινικές μελέτες βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη.
Ποια είναι η θέση της εξατομικευμένης θεραπευτικής προσέγγισης στην ογκολογία του σήμερα;
Ο αναπληρωτής καθηγητής Ογκολογίας της ιατρικής σχολής Αθηνών κος Κωνσταντίνος Συρίγος δήλωσε ότι: «Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο, με τον οποίο αντιμετωπίζεται θεραπευτικά ο καρκίνος. Τις τελευταίες δεκαετίες, η κατανόηση που έχουμε για τον καρκίνο έχει αλλάξει από την απλουστευμένη άποψη της μεμονωμένης νόσου σε αυτήν της σύνθετης ομάδας νόσων ποικίλης και διαφορετικής προέλευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νέας προσέγγισης αποτελεί η εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση η οποία είναι πλέον γεγονός στον καρκίνο του πνεύμονα. Κατανοώντας τις διαδικασίες που κατευθύνουν τα διάφορα είδη καρκίνου, και στοχεύοντας στα αίτια, μπορούμε να επηρεάσουμε πολύ θετικότερα την έκβαση περισσότερων ασθενών.
ΠΗΓΗ: www.iatrikostypos.com
