Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω πόσο κατηγορηματικός και απόλυτος θα φαινόταν κάποιος εάν υποστήριζε ότι οι συγγραφείς χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τουτέστιν στους βιωματικούς οι οποίοι αξιοποιούν τις εμπειρίες και τα βιώματά τους ως υλικό των γραπτών τους και είναι ως επί το πλείστον ρεαλιστές και στους συγγραφείς της δημιουργικής φαντασίας. Σίγουρα όμως μπορεί να ισχυρισθεί οποιοσδήποτε ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα όρια των παραπάνω ομάδων δεν είναι ευκρινώς διακριτά, δεδομένου ότι αρκετές παράμετροι εισέρχονται από τη μια κατηγορία στην άλλη. Για παράδειγμα πολλοί βιωματικοί συγγραφείς χρησιμοποιούν τεχνηέντως τη δημιουργική φαντασία τους, γιατί δεν καταγράφουν απλώς τα γεγονότα, αυτό άλλωστε είναι δουλειά των δημοσιογράφων, αλλά τα βιώνουν έντονα και τα παρουσιάζουν εν τέλει μέσα από τα δικά τους συναισθηματικά φίλτρα ή πρίσματα, παρουσιάζοντας τοιουτοτρόπως έναν δικό τους λογοτεχνικό κόσμο, που μιμείται σε μεγάλο βαθμό τον πραγματικό. Οι συγγραφείς της δεύτερης ομάδας, παρουσιάζουν στα γραπτά τους τον εσωτερικό ψυχικό κόσμο τους, αλλά αποτυπωμένο με μια ιδιόρρυθμη συνειρμική ροή γραφής, όπου βρίσκονται σκορπισμένες και αιωρούμενες κάποιες μικρές ψηφίδες και αναλαμπές βιωμάτων και εμπειριών. Έτσι, φαίνεται απολύτως λογική και αναγκαία η εισβολή του ενός είδους στο άλλο, συμπληρώνοντας, όπου χρειάζεται, τα κενά στη σκέψη και την αποτύπωση.
Ο καρδιολόγος γιατρός Περικλής Σφυρίδης (1933-) ανήκει αναμφισβήτητα στους πλέον χαρακτηριστικούς αλλά και ποιοτικούς πεζογράφους της γενιάς του. Τα κείμενά του έχουν έντονο το βιωματικό στοιχείο, στιγμές δηλαδή που χάραξαν και σηματοδότησαν δεόντως τη ζωή ενός καθημερινού συνηθισμένου ανθρώπου, αλλά και γιατρού ταυτόχρονα. Περιγράφει με το δικό του τρόπο τις εμπειρίες, στιγμές έντονης συγκίνησης της προσωπικής και επαγγελματικής του ζωής, με απλότητα αλλά και τιμιότητα ταυτόχρονα. Αγαπημένα του θέματα, οι σχέσεις των δύο φύλων κι ο έρωτας ανάμεσά τους με όλες του τις μορφές, θέματα τα οποία μονοπωλούσαν σε παλιότερα χρόνια την πλειονότητα των διηγημάτων του στα βιβλία με τα άσπρα εκείνα εξώφυλλα της ‘’Διαγωνίου’’, το επάγγελμα και λειτούργημα της ιατρικής και ακόμα ο θάνατος, όλα αυτά σε βάθος χρόνου μερικών δεκαετιών. Βεβαίως, μέσα σ’ αυτά παρελαύνει και ξεδιπλώνεται αριστοτεχνικά με τον δικό της τρόπο μια ολόκληρη εποχή, η κοινωνία σε όλο το μεγαλείο και τις εκφάνσεις της, η οποία πορευόταν παράλληλα, αλλά αρκετά κοντά στους συναισθηματικούς ακροδέκτες και αισθητήρες του συγγραφέα-γιατρού.
Ο Περικλής Σφυρίδης γεννήθηκε το 1933 στη Θεσσαλονίκη, όπου και σπούδασε την ιατρική επιστήμη. Ειδικεύτηκε στην καρδιολογία και εργάστηκε εκεί για πολλές δεκαετίες, ενώ ταυτόχρονα ασχολήθηκε με τον συνδικαλισμό στον κλάδο του, χρηματίζοντας ένα διάστημα μάλιστα (1975-1981) και πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Πολύπλευρη και ενδιαφέρουσα ομολογουμένως προσωπικότητα, από την πρώτη στιγμή τον κέρδισε ο ελκυστικότατος περίγυρος του περιοδικού “Διαγώνιος”, με το οποίο συνεργάστηκε για πολύ καιρό, ενώ λίγο αργότερα με το έτερο χαρακτηριστικό και αλησμόνητο περιοδικό της Θεσσαλονίκης, “Το τραμ”. Εξέδωσε ποιητικές συλλογές, συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα και κείμενα γενικότερης πνευματικής πορείας. Προχώρησε σε μελέτες για άλλους λογοτέχνες, ζωγράφους και δημιούργησε ανθολογίες για τους πεζογράφους και ποιητές της Θεσσαλονίκης. Παρ’ όλες τις πολυποίκιλες πνευματικές ασχολίες του, καθιερώθηκε ουσιαστικά ως πεζογράφος, γνωστού όντος ότι στην ουσία εμφανίστηκε στην πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης με κάποια ποιήματα. Ανατρέχω σε ένα παλιό δυσεύρετο πια τεύχος, το υπ’ αριθμ. 11-12 (Ιανουάριος 1990) του περιοδικού “Το τραμ”. Ούτε ο ίδιος ούτε και το περιοδικό τον περιλαμβάνουν στους ποιητές της Θεσσαλονίκης και της Βόρειας Ελλάδας. Αλλά και σε κάποια παλιότερα, όπως το ‘’Δέντρο’’ του Ιανουαρίου του 1981 (τεύχος 18) δεν αναφέρεται στους ποιητές. Η δρομολόγησή του ως πεζογράφου είχε ήδη ξεκινήσει!
Και στο τελευταίο του λοιπόν πεζογραφικό βιβλίο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει διαφορά στη θεματολογία. Το βιβλίο διαπραγματεύεται δώδεκα μικρές ιστορίες, που εστιάζονται σε μικρά αλλά φορτισμένα από συναισθηματικής σκοπιάς γεγονότα και καταστάσεις. Ο συγγραφέας, σαφώς εκμεταλλεύεται τις ατέρμονες εμπειρίες του, τις οποίες στη συνέχεια διυλίζει και στολίζει τα διηγήματά του έντεχνα με το δικό του απλό τρόπο. Ο έρωτας, η εξάσκηση της ιατρικής με ότι συνεπάγεται αυτό, το πέρας του ανθρωπίνου βίου κάπως ομολογουμένως περίεργα, άδικα κι αναπάντεχα μερικές φορές, οι σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα, η σήψη της κοινωνίας σε πολυποίκιλα επίπεδα και η αδίστακτη μνήμη, αποτελούν τις πηγές των ερεθισμάτων των γραπτών του. Κεντρικά γεωγραφικά τοπία των διηγημάτων του, αποτελούν η πόλη της Θεσσαλονίκης και τώρα τελευταία, η Σκύρος.
Χαρακτηριστική φωτογραφία του συγγραφέα
Ίσως τα κείμενα του παρόντος τόμου να μην διακρίνονται για τη μοντέρνα ή μεταμοντέρνα ματιά τους, να μην καινοτομούν λογοτεχνικά, να μην καταπιάνονται με θέματα αιχμής ή να μην αναζητούν το βαθύτερο υπαρξιακό ζητούμενο κάθε ανθρώπου, να μην ασχολούνται με τις μεγάλες αφηγήσεις των εποχών, αλλά τελικά σε κερδίζουν επειδή μιλούν με απλότητα και βιωματικότητα για τα ζώα και την αγάπη που αξίζουν, για ανθρώπους που άφησαν πίσω το στίγμα τους, για μικρά και καθημερινά στιγμιότυπα από τη Σκύρο, τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική. Η συγκίνηση, το απλό άγγιγμα της πέννας του Σφυρίδη, γεμάτο θυμοσοφία και στοχασμό πάνω στη φύση του ανθρώπου και στις ανθρώπινες σχέσεις με όλες τις παραμέτρους και εκφάνσεις που αναγκαστικά τις διέπουν, στον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να αντιδράσει, όταν βρεθεί απέναντι σε ανθρώπους ανάλγητους για το απλό και επομένως, δυνάμει ανίκανους και ακατάλληλους, φυσικά, για το πολυπόθητο μεγάλο.
Από τα κείμενά του γίνεται φανερό ότι ο συγγραφέας περιγράφει απλώς γεγονότα και στιγμιότυπα της ζωής του, έντονης βεβαίως συναισθηματικής φόρτισης, γεγονός το οποίο μπορεί όμως να υπονοεί ή υπαινίσσεται, για μερικούς, υπέρμετρη εμπιστοσύνη, αλαζονεία και ίσως κάποιας μορφής εγωκεντρισμό, ενώ για κάποιους άλλους, έλλειψη δημιουργικής φαντασίας και απουσία ικανότητας για μυθοπλασία. Επειδή όμως τα διηγήματά του διαθέτουν πάντα αληθοφάνεια, ο αναγνώστης δεν μπορεί να καταλάβει σε ποιο βαθμό τα γραφόμενα υπήρξαν πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα και σε ποιό φανταστικά. Το γεωγραφικό φόντο των ιστοριών του περιλαμβάνει πόλεις και το αγαπημένο νησί του συγγραφέα, τη Σκύρο. Ενδιάμεσα παρελαύνουν με τα χρώματά τους πίνακες γνωστών δημιουργών του συγγραφέα, οι οποίοι μάλλον δίνουν μια ζωντανότερη αληθοφάνεια στο σενάριο των μικρών ιστοριών, παρά φορτώνουν το κείμενο. Δεν έχει καμιά σημασία αν κάποια είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο κι άλλα σε τρίτο.
Στο πρώτο διήγημα, που έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο, πεθαίνει μία φίλη, η Ζωή κι ο ‘’καπετάνιος’’ με μια μεγάλη δόση σοφίας λέει: ‘’άκουσε γιατρέ, μην το ψάχνεις και μη χολοσκάς, …γιατί η ίδια η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα μικρό ή μεγάλο πάρτι’’. Ολόκληρο το διήγημα φαίνεται πως βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Ο φίλος από τη Σκύρο, μια οικονομική μετανάστρια, η γνωστή παρέα στην οποία ανήκε κι ο συγγραφέας. Μία γυναίκα με μεγάλη οικονομική άνεση που έπασχε από καρκίνο, με πεσμένα μαλλιά από τις χημειοθεραπείες και φαινομενική-πλαστή αδιαφορία για το γεγονός, ανατρέπει ξαφνικά όλες τις ισορροπίες. Έμπειρος κλινικός γιατρός ο συγγραφέας, παρά τη γενική ευθυμία ολόκληρης της παρέας που έφερε και η κατανάλωση κάποιας ποσότητας κρασιού, συλλαμβάνει στη ματιά της μια συγκεκαλυμμένη υφέρπουσα περίεργη κατάσταση στον ψυχισμό της, μια υποψία θανάτου να πλανάται στην ατμόσφαιρα. Σε ένα άλλο διήγημα θυμάται κάποιο φίλο του ζωγράφο που είχε δημιουργήσει το πορτραίτο ενός αγαπημένου μοντέλου, λίγο μετά τη σοβαρή εγχείρηση στην οποία υποβλήθηκε στον εγκέφαλο για κάποιας μορφής όγκο. Παρόλη τη φαινομενική ηρεμία και ξενοιασιά της Βαγγελίτσας, ο δημιουργός συνέλαβε το βαθύτερο ψυχικό της κόσμο, έναν περίεργο τρόμο στη ματιά και τον αποτύπωσε στον πίνακα. Είναι βεβαίως γνωστή η ενασχόληση του συγγραφέα με τους ζωγράφους της Θεσσαλονίκης, με τους οποίους είχε ασχοληθεί και γράψει παλιότερα (1998) στη μελέτη του ‘’Δώδεκα ζωγράφοι της Θεσσαλονίκης’’. Έτσι δεν είναι έκπληξη που σε πολλά διηγήματά του παρελαύνουν πίνακες προσφιλών του ζωγράφων, με τους οποίους είτε τον συνέδεε κάποια σχέση, είτε ο ίδιος βρισκόταν αρκετά κοντά στον ψυχικό τους κόσμο. Η στάση των ανθρώπων απέναντι στα ζώα είναι άλλο ένα ενδιαφέρον θέμα κρίσιμης σημασίας και γενικότερης παιδείας και κουλτούρας ενός εκάστου εξ ημών, που ο Περικλής Σφυρίδης θίγει παντοιοτρόπως σε πολλά διηγήματα. Τα διηγήματά του, που αναφέρονται σε αυτά, σηματοδοτούν ελάχιστη έστω ελπίδα ότι κάτι μπορεί κάποια στιγμή να αλλάξει προς το καλύτερο! Μέσα σε αυτά σκιαγραφούνται στην πραγματικότητα διαφορετικές νοοτροπίες, προτεραιότητες, κουλτούρες, πεποιθήσεις, συμπεριφορές μερικές φορές ακραίες, στάσεις ζωής, διαφορετικοί κόσμοι. Στα ‘’Βραβεία’’ του είναι άκρως αποκαλυπτικός! Η διαπλοκή των συγγραφέων, των εκδοτών, των κριτικών, των γνωστών, των υπεύθυνων πολιτικών στη γενικότερη πολιτική του βιβλίου, η εσωτερική ανάγκη των πνευματικών δημιουργών για αναγνώριση, καθιέρωση και υστεροφημία, σε όλες τις παραμέτρους και το μεγαλείο. Βεβαίως ο θάνατος όπως πάντοτε έχει τον τελευταίο λόγο! Στην ‘’Πώρωση’’ εκφράζει κάποιες προσωπικές απόψεις και θέσεις για τις ναρκωτικές ουσίες και την απέλπιδα πολλές φορές προσπάθεια των νέων μέσα στις δημιουργηθείσες κοινότητες για απεξάρτηση από αυτές. Στο τελευταίο διήγημα του βιβλίου, το ‘’ατομικό’’ μετατρέπεται σε ‘’ομαδικό’’, ο θάνατος γίνεται απλώς ένα ‘’μακρύ ταξίδι αναψυχής’’ και η ζωή αποδεικνύεται και παραμένει, όντως αέναη.
Τα δώδεκα διηγήματα του βιβλίου δημοσιεύτηκαν το χρονικό διάστημα από το 2003 έως το 2010 σε διάφορα γνωστά λογοτεχνικά περιοδικά, όπως η Λέξη, το Δέντρο, η Νέα Εστία, κλπ. Η συγκέντρωση των γραπτών και δημοσιεύσεων μετά από αυτά τα χρόνια οδήγησε, όπως ήταν αναμενόμενο, στη δημιουργία της εν λόγω συλλογής, μία εν πολλοίς τυπική και συνήθης διαδικασία.
Βιβλιογραφικές αναφορές
- Περικλής Σφυρίδης: Το πάρτι και άλλα διηγήματα. Εκδόσεις Εστία. 2011. Αθήνα.
- Σταυρακοπούλου Σωτηρία: Περικλής Σφυρίδης. Ο πεζογράφος και η κριτική για το έργο του. Εκδόσεις Εστία. 2011. Αθήνα.
(Εκδόσεις Εστία, 2011, Αθήνα)
