Άρθρο-παρέμβαση του καθηγητή ψυχιατρικής του πανεπιστημίου Κρήτης Αλ. Βγόντζα.
Η πατρίδα μας τα τελευταία τέσσερα με πέντε χρόνια ζει μια πρωτοφανή οικονομική κρίση με πολλές επιπτώσεις. Μια από αυτές είναι και η ψυχική υγεία. Καθημερινά ακούμε για τα τραγικά της αποτελέσματα όπως είναι οι αυτοκτονίες και η κατάθλιψη. Δε συμμερίζομαι τις υπερβολές για “ρεκόρ” αυτοκτονιών και “εθνική κατάθλιψη”. Αν ήταν έτσι, για παράδειγμα, πως εξηγείται ότι οι νέοι έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας και ευτυχώς τα μικρότερα ποσοστά αυτοκτονίας; Παρόλα αυτά είναι πολλά εκείνα τα στοιχεία τόσο τα στατιστικά όσο και από την εμπειρία όλων εκείνων που δουλεύουν στο χώρο της ψυχικής υγείας που μας δείχνουν ότι κάποιες από αυτές τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες μας μετατρέπονται σε κλινικά προβλήματα που χρήζουν αντιμετώπιση. Επιπλέον πολλοί που στο παρελθόν θα αναζητούσαν τις υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα, τώρα στρέφονται μαζικά στους δημόσιους φορείς. Εκτός από κραυγές απελπισίας που πολλές φορές χρησιμοποιούνται για επικοινωνιακές και πολιτικές σκοπιμότητες, τι μπορούμε να κάνουμε πρακτικά και αποτελεσματικά;
1) Αποασυλοποίηση ή κλείσιμο των ψυχιατρικών νοσοκομείων με σχεδιασμό και πρόγραμμα. Ο νόμος για τη ψυχιατρική μεταρρύθμιση και την κοινοτική ψυχιατρική το γνωστό και ως “Mental Health Αct” ψηφίστηκε στις ΗΠΑ το 1964 προϊόν της πολιτικής των Kennedy και Johnson. Πενήντα χρόνια μετά υπάρχουν δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία. Εμείς που αρχίσαμε τη διαδικασία αυτή πολύ αργότερα και χωρίς συστηματικότητα θέλουμε να τα κλείσουμε όλα το 2015. Φοβάμαι ότι αυτές οι βιασύνες θα καταλήξουν στη βίαιη έξωση ασθενών και προσωπικού.
2) Διεύρυνση- υποστήριξη των κοινοτικών δομών π.χ. κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγείας, κέντρο ημέρας, κινητές μονάδες, μονάδες παρέμβασης στη κρίση κ.α. Επιτέλους ανάπτυξη των Τομεακών Επιτροπών Ψυχική Υγείας (ΤΕΨΥ) με αρμοδιότητα και λογοδοσία. Όχι στη κοροϊδία των “πενταμηνιτών”, προεκλογικό τρικ προ των αυτοδιοικητικών εκλογών.
3) Ανακατανομή πόρων/ προσωπικού. Κλασσικό παράδειγμα η διαφορά ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Κρήτη. Να ξεπεράσουμε τον τοπικισμό / παραγοντισμό που δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας.
4) Σύνδεση με τη πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας . Αυτό να γίνει πράξη και όχι μόνο λόγια. Ενδυνάμωση του ρόλου του Γενικού Ιατρού στη διάγνωση και στη θεραπεία των ψυχικών νόσων. Η εμπειρία μας τη προηγούμενη χρονιά από τις επισκέψεις της κινητής μονάδας σε δύο κέντρα υγείας του Νομού Ηρακλείου σε απομακρυσμένες περιοχές, μας δείχνει ότι πολλά μπορούν να επιτευχθούν από τη συνεργασία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας με τους ιατρούς και το άλλο προσωπικό των Κέντρων Υγείας.
5) Όχι στην ιδιωτικοποίηση. Η φροντίδα των χρονιών ασθενών μέλημα και καθήκον του κράτους και των δημόσιων φορέων. Όχι στην αδειοδότηση νέων κλινικών, αυστηρός έλεγχος της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών από τις υπάρχουσες ιδιωτικές κλινικές. Αλήθεια ποιός είναι ο αριθμός των ψυχικά ασθενών που είναι ασυλοποιημένοι στις ιδιωτικές κλινικές, δηλαδή παραμονή πάνω από έξη μήνες;
6) Αξιολόγηση εδώ και τώρα όλων των δημόσιων δομών της ψυχικής υγείας με δείχτες αντικειμενικούς διεθνώς καθιερωμένους, π.χ. μέσος χρόνος νοσηλείας, ποσοστό υποτροπών κ.α. και όχι με Ελληνικού τύπου εφευρέσεις π.χ. “εξετάσεις για το προσωπικό”, ή κυνήγι μαγισσών για “πλαστά πτυχία” . Επιβράβευση ή κυρώσεις ανάλογα με τη περίσταση. Δεν μπορεί σε κάποιες δομές το κέντρο της προσπάθειας να είναι οι ασθενείς με χρόνια σοβαρή νόσο και σε κάποια άλλα το “marital therapy” ή το υποτιθέμενο “burn out” υποαπασχολούμενου προσωπικού. Όλα αυτά βασισμένα σε αξιόπιστα ηλεκτρονικά δεδομένα. Όχι δημιουργική στατιστική, όχι άλλα Greek statistics.
7) Εκπαίδευση εκσυγχρονισμός και διαρκής αξιολόγηση της. Για παράδειγμα, περιοδική αξιολόγηση κάθε τέσσερα χρόνια όλων των προγραμμάτων εκπαίδευσης των ειδικευομένων ψυχιάτρων. Πολλά από αυτά ποτέ δεν αξιολογήθηκαν ενώ οι ειδικευόμενοι δίδονται ως έπαθλο για να βγάλουν “τη λάντζα”. Δε μπορούμε να μιλάμε σοβαρά για εκπαίδευση εάν ο αριθμός των ειδικευομένων σε ένα πρόγραμμα είναι συνολικά τέσσερεις ή πέντε. Πού πάνε όλα αυτά όταν μιλάμε για “critical mass” απαραίτητο συστατικό της όποιας εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η φαρμακολογία να διδάσκεται στα αμφιθέατρα και στα εργαστήρια των πανεπιστημίων και όχι στα ξενοδοχειακά σεμινάρια που διοργανώνουν οι φαρμακευτικές εταιρίες. Τα τέσσερα χρόνια προπτυχιακής εκπαίδευσης ψυχολόγων είναι τελείως ανεπαρκή , όταν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης ή της Αμερικής χρειάζονται έξι με οκτώ χρόνια. Ουσιαστική εκπαίδευση και κλινική εμπειρία (“clinical internship”) και όχι πάμπολλα και άχρηστα μεταπτυχιακά. Κάθε χρόνο η κλινική μας δέχεται πλήθος αιτήσεων από αποφοίτους των σχολών ψυχολογίας για να αποκτήσουν εμπειρία σε εθελοντική-άμισθη βάση. 8) Αξιοποίηση των θετικών χαρακτηριστικών της Ελληνικής κοινωνίας π.χ. οικογένεια, εκκλησία, γειτονιά, φίλοι, το χωριό. Χωρίς την οικογένεια η Ελληνική κοινωνία στη σημερινή κρίση θα είχε βουλιάξει και μαζί με αυτή και η ψυχική υγεία. Ακόμη, είναι αδιανόητο οι ψυχίατροι να αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη σημερινή εκκλησία κάτι που θα ήταν κατανοητό 30 με 40 χρόνια πίσω.
Σίγουρα αυτό δεν είναι ένα αναλυτικό σχέδιο δράσης αλλά έκφραση της αγωνίας και της γνώσης και της εμπειρίας κάποιου που έζησε πολλά χρόνια έξω και από το 2009 ζει, δουλεύει και “παθαίνει και μαθαίνει” στη Κρήτη.
