Πρόσφατα ακούγοντας ότι νεαρή κοπέλα του φιλικού μου περιβάλλοντος διαγνώσθηκε με πρόωρη γήρανση ωοθηκών ξαφνιάστηκα θεωρώντας μεγάλη ατυχία μια γυναίκα μικρότερη των 30 ετών να έρχεται αντιμέτωπη με αυτό το σπάνιο, όπως νόμιζα, πρόβλημα.
Λίγες ημέρες αργότερα είχα την ευκαιρία να μιλήσω με έναν ειδικό γι αυτό το θέμα και τότε συνειδητοποίησα πως άτυχη δεν ήταν η νεαρή που ανακάλυψε πως γερνούν πρόωρα οι ωοθήκες της αλλά και πολλές άλλες γυναίκες, ανάμεσα στην ηλικία των τριάντα με σαράντα, που πάσχουν από το ίδιο πρόβλημα και δεν το γνωρίζουν, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να μην φέρουν στον κόσμο ποτέ τα δικά τους παιδιά.
Δυστυχώς η πρόωρη ανεπάρκεια ωοθηκών στις μέρες μας δεν αποτελεί πλέον τόσο σπάνιο πρόβλημα κι όταν επέλθει και αφεθεί στην τύχη του δεν υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης του. Το ίδιο ισχύει για μια σειρά άλλων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες τα οποία, όταν αποφασίσουν να γίνουν μητέρες, στέκονται εμπόδιο στην μέγιστη αυτή χαρά.
Στη χώρα μας αναβάλλουν ολοένα και περισσότερο την απόφαση για απόκτηση παιδιού, με κυριότερο λόγο την «ασταθή» προσωπική τους ζωή, την απουσία ή ύπαρξη μη «κατάλληλου» συντρόφου, τις αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις και τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και πιθανά προβλήματα που μπορεί να παρουσιάζουν, όπως η πρόωρη γήρανση ωοθηκών και άλλα, που θέτουν εμπόδια στην τεκνοποίηση.
Τα δημογραφικά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Αρχής αποκαλύπτουν ότι ενώ το 2005 το 52% των μωρών που γεννήθηκαν στη χώρα μας προήλθαν από μητέρες ηλικίας 30 ετών και πάνω (55.953 από τις συνολικά 107.545 γεννήσεις), το 2013 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν σχεδόν 64% (60.165 από τις συνολικά 94.134 γεννήσεις). Στο ίδιο διάστημα, παρατηρήθηκε αύξηση των γεννήσεων κατά 61% από γυναίκες ηλικίας πάνω από 40 ετών (από 3.122 το 2005 σε 5.035 το 2013).
Τι είναι η κρυοσυντήρηση
Η κρυοσυντήρηση δεν είναι τίποτα άλλο από την κατάψυξη ωαρίων τα οποία συλλέγονται από τις ωοθήκες, με αναρρόφηση (ωοληψία), και φυλάσσονται για μελλοντική χρήση αποτελώντας έτσι τη μόνη εναλλακτική λύση για όσες γυναίκες είτε δεν θέλουν να γίνουν μητέρες στις πλέον παραγωγικές ηλικίες είτε εντοπίζουν κάποιο πρόβλημα, που σε βάθος χρόνου θα λειτουργήσει αποτρεπτικά στην επιθυμία τους αυτή.
Είναι γνωστό πως η γονιμότητα φθίνει με το πέρασμα των χρόνων εξαιτίας της φυσιολογικής ή και της μη φυσιολογικής γήρανσης των ωοθηκών και των ωαρίων που περιέχουν . Σε αντίθεση με τους άνδρες που παράγουν σπερματοζωάρια καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, οι γυναίκες γεννιούνται με συγκεκριμένη ποσότητα αρχέγονων ωαρίων τα οποία μειώνονται με τα έτη, μέχρι τελικής εξαντλήσεως τους.
Φανταστείτε πως στην 20η εβδομάδα ενός θήλεος εμβρύου, όταν δηλαδή βρίσκεται ακόμη στην κοιλιά της μητέρας του, διαθέτει περί τα 7.000.000 ωοκύτταρα ενώ κατά τη γέννηση ο αριθμός αυτός έχει πέσει στα 1,2-2.000.000. Όταν το κοριτσάκι μπει στην εφηβεία θα έχουν απομείνει γύρω στα 350-450.000 ωοθυλάκια ενώ στην ηλικία των 40 ετών τα αποθέματα τους θα είναι κάτω από το 10% του αρχικού αριθμού.
Εκτός από την ποσότητα επηρεάζεται αρνητικά όμως και η ποιότητα όσο περνούν τα χρόνια. Τα ωάρια γερνούν αναλόγως και το γενετικό υλικό, που φέρουν, μπορεί να υποστεί αλλοιώσεις με αποτέλεσμα οι προχωρημένης ηλικίας γυναίκες να έχουν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση συγγενών ανωμαλιών του εμβρύου, (π.χ. σύνδρομο Down).
Η κρυοσυντήρηση ουσιαστικά «παγώνει» το χρόνο και έτσι η γυναίκα γλυτώνει από την εξελισσόμενη φθορά των ωαρίων της. Για παράδειγμα μια γυναίκα 30 ετών που υποβάλλεται σε κατάψυξη ωαρίων και αποφασίσει να τα αποψύξει δέκα χρόνια μετά , θα έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες γονιμοποίησης και τεκνοποίησης διότι η ποιότητα τους θα αντιστοιχεί σε ωάρια γυναίκας 30 ετών και όχι 40χρονης.
Τις γυναίκες που μπορούν να καταφύγουν στην κρυοσυντήρηση μπορούμε να τις χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες:
Α) Εκείνες που επιθυμούν να κάνουν οικογένεια αλλά δεν υπάρχει σύντροφος ή σταθερή σχέση με προοπτική δημιουργίας οικογένειας, σε δεδομένη στιγμή, όπως και αυτές που για κοινωνικούς λόγους θέλουν να αναβάλουν την τεκνοποίηση (σπουδές, επαγγελματική αβεβαιότητα, καριέρα, οικονομικές δυσκολίες, ψυχολογικά δεν νοιώθουν έτοιμες, μελλοντική επιθυμία για τεκνοποίηση κ.λ.π.)
Β) Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όσες διαγιγνώσκονται με διάφορες μορφές κακοήθειας και λόγω πιθανής χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας διατρέχουν σαφή κίνδυνο για ωοθηκική βλάβη- υπογονιμότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις εφόσον δοθεί η έγκριση του ογκολόγου, προχωρά η ταχεία κατάψυξη ωαρίων για μελλοντική χρήση, μετά το πέρας της θεραπείας.
Επίσης στην ίδια κατηγορία ανήκουν οι γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο να μπουν πρόωρα σε εμμηνόπαυση λόγω:
- Γονιδιακών-χρωμοσωμικών νοσημάτων που προκαλούν πρόωρη εμμηνόπαυση.
- Με ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης στην οικογένεια.
- Γυναίκες που φέρουν γονίδια που σχετίζονται με πολύ υψηλό κίνδυνο για ανάπτυξη κακοήθειας και αυξημένη πιθανότητα για αφαίρεση πρόωρα των ωοθηκών τους.
- Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε αφαίρεση της μίας ωοθήκης σε νεαρή ηλικία για καλοήθεις νόσους.
Πρόωρη γήρανση ωοθηκών
Το πρόβλημα αυτό αγγίζει σήμερα ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό γυναικών, κοντά στην ηλικία των 30-35 ετών. Ακριβή εικόνα για τα αίτια που το προκαλούν δεν έχουμε θεωρώντας πιθανότερο να ευθύνεται, εξηγεί ο κ Ζερβάκης, ο σύγχρονος τρόπος ζωής (άγχος, διατροφή, περιβαλλοντικοί παράγοντες κτλ). Για τον ίδιο λόγο βέβαια έχει αυξηθεί ραγδαία στις μέρες μας και η κακή ποιότητα σπέρματος στον άνδρα. Εδώ όμως είναι η μεγάλη διαφορά, ενώ στην περίπτωση των ανδρών υπάρχουν διαθέσιμες τεχνικές να διορθώσουν το πρόβλημα στις γυναίκες μπορούν να διορθωθούν σχεδόν τα πάντα, εκτός από τη γήρανση ωοθηκών.
Συνεπώς αν καταφέρει μια γυναίκα, με τη βοήθεια του γιατρού της να διαπιστώσει έγκαιρα το πρόβλημα, μπορεί και να το αντιμετωπίσει μέσω της κρυοσυντήρησης των ωαρίων της. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως κι εδώ είναι ο γιατρός της να είναι υποψιασμένος και ενημερωμένος για να καταλάβει πως κάτι δεν πάει καλά με τις ωοθήκες της και ότι θα οδηγηθεί γρηγορότερα πιθανώς σε εμμηνόπαυση αδυνατώντας έτσι να τεκνοποιήσει ακόμα και με εξωσωματική και συνεπώς να την παραπέμψει σε ειδικό.
Πως γίνεται η λήψη ωαρίων για κρυοσυντήρηση
Όσο για τη διαδικασία λήψης ωαρίων, τα οποία θα υποστούν κρυοσυντήρηση, ο κ Ζερβάκης διευκρινίζει πως ακολουθείται όμοια διαδικασία με την κλασική εξωσωματική, η οποία όμως σταματάει στο στάδιο της ωοληψίας. Υπάρχουν αρκετά πρωτόκολλα διέγερσης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο ειδικός γιατρός επιλέγοντας τα, εξατομικευμένα για κάθε περίπτωση και βασιζόμενος σε μια σειρά από παράγοντες όπως το ιστορικό, η γυναικολογική εξέταση, τα εργαστηριακά ορμονικά ευρήματα και υπερηχογραφικά δεδομένα, η ηλικία της γυναίκας, η ανάγκη ή όχι επείγουσας διαδικασίας.
Η πιο συνηθισμένη ηλικία για κρυοσυντήρηση έχει παρατηρηθεί πως είναι μεταξύ 30-35 ετών. Από βιολογικής άποψης, σημειώνει ο κ Ζερβάκης, όσο νωρίτερα γίνει, τόσο καλύτερα θα ναι τα αποτελέσματα. Κι αυτό ισχύει και για τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν προβλήματα και για όλες εκείνες που βλέπουν στο μακρινό μέλλον την τεκνοποίηση και μπορούν μέσω της κρυοσυντήρησης, να κάνουν την καλύτερη «επένδυση» που θα τις διευκολύνει στο να γίνουν μαμάδες ακόμα και στα 40+.
Στο σημείο αυτό να πούμε πως υπάρχουν δύο τρόποι κρυοσυντήρησης ωαρίων: η παλαιότερη μέθοδος της αργής κατάψυξης (slow freezing) και η πιο σύγχρονη τεχνική , της υαλοποίησης ( vitrification). Η μέθοδος της υαλοποίησης αποτρέπει τη δημιουργία ενδοκυττάριων κρυστάλλων γεγονός που αυξάνει εντυπωσιακά τα ποσοστά των ωαρίων που επιβιώνουν της διαδικασίας κατάψυξης-απόψυξης (82-90%) συγκριτικά με το 65% περίπου, με βάση την παλαιά τεχνική.
Τα κρυοσυντηρημένα ωάρια επιτρέπεται, βάση του ισχύοντος νόμου, να διατηρηθούν για πέντε χρόνια με δυνατότητα επέκτασης για άλλα πέντε, δηλαδή συνολικά δέκα χρόνια . Η απόψυξη και χρήση τους μπορεί να γίνει έως την ηλικία των 50 ετών, όριο που τέθηκε τόσο για βιολογικούς όσο και ηθικούς λόγους.
Το κόστος για την όλη διαδικασία, να πούμε πως δεν είναι απαγορευτικό. Είναι πολύ χαμηλότερο από εκείνο της εξωσωματικής και δίνει στη γυναίκα πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες να τεκνοποιήσει σε προχωρημένη ηλικία. Τα συνολικά κόστη μειώνει και η δυνατότητα που υπάρχει όλη αυτή η διαδικασία να γίνει στο Ηράκλειο κι άρα να μην απαιτούνται πολυέξοδα ταξίδια στην Αθήνα με τα ειδικά δοχεία φύλαξης στην μονάδα εξωσωματικής του Μητέρα να αριθμούν ήδη γενετικό υλικό από εκατοντάδες γυναίκες, ντόπιες και μη.
