Ο θάνατος ενός γονιού , αδελφού, παππού , γιαγιάς, ή κάποιου άλλου αγαπημένου προσώπου είναι οδυνηρά γεγονότα στη ζωή των παιδιών και των εφήβων.Όσοι βρισκόμαστε κοντά τους συχνά ερχόμαστε σε δύσκολη θέση καθώς αναζητούμε τον καλύτερο τρόπο να τα βοηθήσουμε. Αναρωτιόμαστε τι καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο , πως αισθάνεται όταν χάνει κάποιον που αγαπά, ποιες επιπτώσεις θα έχει η σημαντική αυτή απώλεια στην εξέλιξή του και ακόμα, τι να πούμε και πώς να το στηρίξουμε.
Συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την έννοια του θανάτου από όσο νομίζουμε.Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια τους , στα παιχνίδια τους και μέσα στην καθημερινή τους ζωή. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας , αν και αντιλαμβάνονται την απουσία ενός σημαντικού προσώπου από το περιβάλλον τους ,δεν αντιλαμβάνονται την οριστικότητα του θανάτου. Πιστεύουν ότι αυτός που πέθανε μπορεί να γυρίσει ή ότι εξακολουθεί να ζει, να σκέπτεται και να αισθάνεται εκεί που βρίσκεται. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας κατανοούν ότι ο θάνατος είναι ένα μη αναστρέψιμο γεγονός αλλά πιστεύουν ότι συμβαίνει μόνο στους άλλους. Οι έφηβοι συνειδητοποιούν ότι όλοι οι άνθρωποι , όπως και οι ίδιοι, είναι θνητοί. Επίσης , είναι σε θέση να δώσουν μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες στο θάνατο. Ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε ότι εκτός από την ηλικία σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της έννοιας του θανάτου παίζει η νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού , η προσωπικότητά του το περιβάλλον όπου ζει καθώς και οι προσωπικές του εμπειρίες σε σχέση με το θάνατο,
Θρηνούν τα παιδιά;
Ναι, τα παιδιά θρηνούν. Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου τα επηρεάζει βαθιά . Αν πολλές φορές δεν το αντιλαμβανόμαστε είναι επειδή θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες.
Πώς θρηνούν τα παιδιά;
Κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί:
Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος. Ο θρήνος είναι μια απόλυτη φυσιολογική αντίδραση του παιδιού στην προσπάθειά του να αποδεχτεί την πραγματικότητα της απώλειας και να προσαρμοστεί σε αυτήν.
Τα παιδιά θρηνούν κατά διαστήματα: Καθώς δεν μπορούν να αντέξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα τα οδυνηρά συναισθήματα τα παιδιά θρηνούν με δόσεις ..Ετσι, ενώ τη μια στιγμή μπορεί να είναι θλιμμένα , την αμέσως επόμενη παίζουν ή γελούν. Αυτό δε σημαίνει ότι αδιαφορούν ή ότι έχουν ξεχάσει τη θλίψη τους.
Ο θρήνος είναι μια μακροχρόνια διεργασία: Δεν έχει καθορισμένο χρονικό τέλος. Αναβιώνει σε επόμενα στάδια εξέλιξης του παιδιού. Σημαντικές αλλαγές στη νοητική του ανάπτυξη, στη συναισθηματική και κοινωνική του ζωή ξαναφέρνουν στην επιφάνεια το θρήνο δίνοντας στο παιδί την ευκαιρία να βρει νέο νόημα στην απώλεια που έζησε.
Τα παιδιά εκφράζουν το θρήνο τους με έργα και σπανιότερα με λόγια: Στα παιδιά η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη. Για αυτό εκφράζουν το θρήνο τους μέσα από το παιχνίδι τις ζωγραφιές και μέσα από τις αλλαγές της συμπεριφοράς τους στον ύπνο, στο φαγητό, στο σπίτι ή στο σχολείο.
Τα παιδιά δυσκολεύονται να ζητήσουν στήριξη: Συνήθως οι στενοί συγγενείς είναι απορροφημένοι από το δικό τους πόνο και κατά συνέπεια λιγότερο διαθέσιμοι. Επίσης τα παιδιά σπάνια αναζητούν στήριξη από τους συνομηλίκους τους καθώς φοβούνται μήπως απομονωθούν επειδή διαφέρουν.
Πώς εκδηλώνεται ο θρήνος στα παιδιά;
Μερικές από τις συχνότερες και απόλυτα φυσιολογικές εκδηλώσεις θρήνου στα παιδιά είναι:
-θλίψη
-τα ξεσπάσματα θυμού ή δακρύων
-διάφοροι φόβοι
-αλλαγές στη συνήθειες του ύπνου και του φαγητού
-αλλαγές στη συμπεριφορά
-εκδήλωση συμπεριφορών προηγούμενων σταδίων ανάπτυξης
-η επίμονη αναζήτηση του ατόμου που πέθανε και συνεχείς σκέψεις γύρω από το θάνατό του αγαπημένου προσώπου
-αίσθημα ανακούφισης , όταν έχει προηγηθεί παρατεταμένη περίοδος άγχους εξαιτίας του επικείμενου θανάτου
-σωματικά συμπτώματα.
Πώς ενημερώνουμε το παιδί;
Μην αποκρύπτετε το γεγονός: Η απόκρυψη της πραγματικότητας ή η παροχή ψεύτικων πληροφοριών αντί να προστατεύει τα παιδιά τους δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα . Η σιωπή που επικρατεί τα κάνει να αισθάνονται μόνα και απομονωμένα από την υπόλοιπη οικογένεια , τα αναγκάζει να κλειστούν στον εαυτό τους και να δώσουν τις δικές τους ερμηνείες που συχνά είναι πιο τρομακτικές από την ίδια την πραγματικότητα.
Ενημερώστε αμέσως μετά το γεγονός: Η καθυστέρηση δημιουργεί σύγχυση , παρερμηνείες, ανασφάλεια και και φόβο. Εξηγήστε με ακρίβεια και ειλικρίνεια τι συνέβη, πώς συνέβη και προσαρμόστε το λεξιλόγιό σας στο επίπεδο κατανόησης του παιδιού.
Χρησιμοποιήστε τις σωστές λέξεις: Χρησιμοποιήστε λέξεις όπως πέθανε , θάνατος και όχι διφορούμενες , ασαφείς εκφράσεις όπως «χάθηκε», «έφυγε», «τον πήρε ο θεός»κτλ.Οι διφορούμενες ή ασαφείς εκφράσεις συχνά παρερμηνεύονται , ιδιαίτερα από μικρότερα παιδιά που δυσκολεύονται να κατανοήσουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός.
Μην ωραιοποιείται την πραγματικότητα του θανάτου: Η πραγματικότητα , αν και οδυνηρή, δεν αλλάζει. Μεταφυσικές ερμηνείες είναι δυσνόητες για τα μικρά παιδιά . Μπορείτε να εξηγήσετε τι συμβαίνει όταν πεθαίνει κάποιος λέγοντας για παράδειγμα ότι «το σώμα του σταματά να λειτουργεί , η καρδιά του δε χτυπάει πια, δε σκέπτεται, δεν αισθάνεται. Βάζουμε το σώμα σε ένα κουτί που το λέμε φέρετρο και το θάβουμε στη γή , στο νεκροταφείο»
Τονίστε στο παιδί ότι δεν έχει ευθύνη για αυτό που συνέβη: Διαβεβαιώστε το ότι τίποτα από όσα έκανε , σκέφτηκε ή είπε δεν προκάλεσαν το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου. Επίσης τονίστε ότι δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσε να κάνει προκειμένου να αποτρέψει αυτόν τον θάνατο.
Ακούστε προσεκτικά και δώστε απαντήσεις σε αυτό που σας ρωτά: Μην βομβαρδίζετε το παιδί με πληροφορίες . Δώστε του χρόνο να εκφράσει τα συναισθήματά του. Απαντήστε στις ερωτήσεις που σας θέτει.Αν δε γνωρίζετε κάτι πείτε απλά δεν ξέρω.
Πληροφορείστε το παιδί για το τι θα συμβεί από εδώ και πέρα: Τα παιδιά ανησυχούν και για το δικό τους μέλλον (ποιος θα τα φροντίσει , ποιος θα τα διαβάσει κλπ) Ενημερώστε τα για τις αλλαγές που πρόκειται να συμβούν στη ζωή της οικογένειας όπως και για τις συνήθειες που θα μείνουν σταθερές.
Διατήρηση της ανάμνησης
Αναφερθείτε στο πρόσωπο που πέθανε: Μην αποτρέπετε το παιδί από το να μιλά για αυτό. Καλλιεργείστε ένα κλίμα όπου να νιώθει ότι μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα.
Μοιραστείτε τις αναμνήσεις από το πρόσωπο που πέθανε: Συζητήστε με το παιδί για τις δικές του και τις δικές σας αναμνήσεις . Μερικές αναμνήσεις μπορεί να είναι καλές άλλες άσχημες ,όπως συμβαίνει σε όλες τις σχέσεις.
Βοηθήστε το παιδί να βρει τρόπους να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου του προσώπου μέσα από κάποιο αντικείμενο ή τη δημιουργίας ενός άλμπουμ με φωτογραφίες του.
Επιτρέψτε στο παιδί να συμμετέχει σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους εφόσον το επιθυμεί. Η απώλεια ενός μέλους αφορά όλη την οικογένεια και δεν υπάρχει λόγος να αποκλείεται κανείς από τον οικογενειακό θρήνο. Η συμμετοχή του παιδιού στις εκδηλώσεις πένθους απαιτεί καλή προετοιμασία. Εξηγήστε του με απλό τρόπο τι είναι η κηδεία ή το μνημόσυνο και τι ακριβώς θα συμβεί στη διάρκεια της τελετουργίας . Ρωτήστε το αν θα ήθελε να παρευρεθεί στην τελετή και σε περίπτωση που το επιθυμεί φροντίστε να βρίσκεται μαζί με κάποιον που θα είναι σε θέση να το στηρίξει και να ανταποκριθεί σε όποιες ανάγκες προκύψουν.
Τι είναι αυτό που θα μας ανησυχήσει;
Μερικές ανησυχητικές αντιδράσεις σε ένα παιδί που θρηνεί είναι:
-Η παρατεταμένη απουσία οποιασδήποτε εκδήλωσης θρήνου
– η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και από τις σχέσεις με τους συνομηλίκους του
– οι επίμονες κατηγορίες του παιδιού που απευθύνονται προς τον εαυτό του ή άλλους τους οποίους θεωρεί υπεύθυνους για το θάνατο.
-Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και οι επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας
– τα παρατεταμένα σοβαρά προβλήματα σχολικής απόδοσης ή της σχέσης τους με τους συμμαθητές και τους δασκάλους
-η πλήρης ταύτιση με το άτομο που πέθανε και η συστηματική προσπάθεια του παιδιού να καλύψει το κενό που δημιούργησε ο θάνατος στην οικογένεια
-οι παρατεταμένες διαταραχές στη διατροφή και στον ύπνο.
-οι έντονες και παρατεταμένες σωματικές ενοχλήσεις ή συμπτώματα παρόμοια με αυτά που παρουσίαζε στο παρελθόν το άτομο που πέθανε.
Στις περιπτώσεις αυτές είναι καλό να απευθυνθείτε σε κάποια συμβουλευτική υπηρεσία ή σε κάποιον ειδικό που ασχολείται με παιδιά που θρηνούν.
