Πόσο συχνό είναι το πρόβλημα της κατάθλιψης; Επηρεάζει το ίδιο άνδρες και γυναίκες; Ποιες είναι οι πιο ευάλωτες ηλικίες; Ποια είναι τα αίτια και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν; Ποιος ο ρόλος της κληρονομικότητας;
Είναι πιο συχνή απ’ ότι νομίζετε: ένα στα δέκα άτομα θα νοσήσει από κατάθλιψη κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής του. Υπολογίζεται ότι το 6% περίπου του γενικού πληθυσμού πάσχει από κατάθλιψη, δηλαδή περισσότεροι από 350 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο και 550.000 στη χώρα μας. Σήμερα η κατάθλιψη καταλαμβάνει την τέταρτη θέση μεταξύ των ασθενειών που επιβαρύνουν(στην επαγγελματική, προσωπική και κοινωνική ζωή)τον παγκόσμιο πληθυσμό, με βάση τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Υπολογίζεται ότι ως το 2020 θα έχει αναρριχηθεί στη δεύτερη θέση. Η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνότερα στους άγαμους, στους διαζευγμένους και στους κατοίκους αγροτικών περιοχών. Όπως προκύπτει από πρόσφατη διεθνή μελέτη υπό την αιγίδα της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για την Ψυχική Υγεία, οι πάσχοντες επισκέπτονται τον ειδικό σχεδόν ένα χρόνο μετά την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων κατά μέσο όρο, ενώ ειδικοί και μη ειδικοί γιατροί διαγιγνώσκουν το πρόβλημα μετά από τουλάχιστον πέντε επισκέψεις με αποτέλεσμα να εμφανίζεται σημαντική αργοπορία τόσο στη θεραπεία όσο και στην ανάρρωση. Με τα σύγχρονα φάρμακα και τις ψυχοθεραπείες η κατάθλιψη μπορεί να αντιμετωπιστεί στην πλειοψηφία των ασθενών – εκτιμάται πάντως ότι υπάρχει και ένα ποσοστό της τάξεως του 20% που εμφανίζει ανθεκτικότητα στις θεραπείες. Ωστόσο, μόνο το 10% – 25% των ασθενών υποβάλλεται σε θεραπευτική αγωγή.
1. Τι σημαίνει κατάθλιψη και τι θλίψη;
Όλοι μας έχουμε αισθανθεί θλίψη μετά από μια αποτυχία ή μετά από μια απώλεια. Η θλίψη είναι φυσιολογικό συναίσθημα και δεν επηρεάζει σημαντικά την καθημερινή μας λειτουργικότητα. Όταν όμως η θλίψη εντείνεται και διαρκεί περισσότερο από δύο εβδομάδες, όταν συνυπάρχει αυξημένο αίσθημα κόπωσης ή απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που άλλοτε μας ήταν ευχάριστες τότε πιθανότατα μιλάμε για κατάθλιψη.
2. Εκδηλώνεται μόνο με αλλαγές στη διάθεση η κατάθλιψη;
Όχι μόνο. Εκτός από αλλαγές στη διάθεση, παρατηρούμε τα λεγόμενα βιολογικά συμπτώματα, όπως δυσκολία στον ύπνο, διαταραχές στην όρεξη, απώλεια ενδιαφέροντος για σεξ, απώλεια ενεργητικότητας και αδυναμία συγκέντρωσης. Συχνά είναι και τα λεγόμενα ψυχολογικά συμπτώματα, όπως οι ενοχικές ιδέες, η απαισιοδοξία για το μέλλον και ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Την καταθλιπτική εικόνα συμπληρώνουν τα σωματικά συμπτώματα, αυτά που συνήθως παραπλανούν όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, ωθώντας τους να επισκέπτονται διάφορες ιατρικές ειδικότητες πριν βρουν λύση για τα ψυχοσωματικά τους προβλήματα στον ψυχίατρο. Τα συμπτώματα αυτά είναι ποικιλόμορφα στην εμφάνισή τους, π.χ. μόνιμη κούραση, πονοκέφαλοι, πόνοι στη μέση, τον αυχένα, ή το στομάχι
3. Είναι το ίδιο συχνή η κατάθλιψη στις γυναίκες και τους άνδρες;
Σε όλο τον κόσμο οι γυναίκες υποφέρουν από κατάθλιψη δύο φορές συχνότερα απ’ ότι οι άνδρες. Μία στις 5 γυναίκες (20%)εμφανίζουν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε αντίθεση με το το 12% των ανδρών. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια ενός έτους έχει βρεθεί ότι το 10% των γυναικών και το 6% των ανδρών εμφανίζουν κατάθλιψη. Πιθανολογείται πως ο γυναικείος εγκέφαλος χρειάζεται διπλάσιο χρόνο από το ανδρικό για να αναπληρώσει τα αποθέματα σεροτονίνης μετά από έντονο στρες. Οι έντονες ορμονικές αλλαγές πριν και μετά την εγκυμοσύνη επίσης μπορούν να προκαλέσουν χημικές αλλαγές στον εγκέφαλο και έτσι να εμφανιστεί κατάθλιψη. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξάνονται τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Στις πρώτες 24 ώρες μετά από τον τοκετό, το ποσοστό αυτών των ορμονών μειώνεται γρήγορα, στα κανονικά προ εγκυμοσύνης επίπεδά τους. Η ταχεία αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών αυτών ενδέχεται να οδηγεί στην επιλόχεια κατάθλιψη, ακριβώς όπως και οι μικρότερες αλλαγές στις ορμόνες μπορούν να έχουν επιπτώσεις στις διαθέσεις μιας γυναίκας πριν αρχίσει την εμμηνορροϊκή περίοδό της(το γνωστό προεμμηνορυσιακό σύνδρομο). Τα επίπεδα ορμονών του θυρεοειδή αδένα, που βοηθά στη ρύθμιση του μεταβολισμού, μπορούν επίσης να μειωθούν μετά από τη γέννα και να συντελέσουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Τέλος, είναι προφανές ότι οι ορμονικές διαταραχές κατά την εμμηνόπαυση συντελούν περεταίρω στην ευαλωτότητα του γυναικείου φύλλου να εμφανίζει καταθλιπτικά επεισόδια.
4. Είναι ίδια τα συμπτώματα της κατάθλιψης σε άνδρες και γυναίκες;
Στους άνδρες, η δυσθυμία και η καταθλιπτική διάθεση, που κυριαρχούν στα συμπτώματα των γυναικών, συνήθως δεν υπάρχουν. Αντιθέτως, οι άνδρες εξωτερικεύουν το θυμό τους, γίνονται ευερέθιστοι, καταφεύγουν στο αλκοόλ ή σε άλλες ουσίες και γίνονται συχνά βίαιοι λεκτικά και σωματικά. Ως αποτέλεσμα, συναντούν δυσκολίες τόσο στον εργασιακό τομέα όσο και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, με αποτέλεσμα συχνά να χάνουν τη δουλειά τους ή να προχωρούν σε διαζύγια και χωρισμούς. Έτσι αρχίζει ένας φαύλος κύκλος που σε αρκετές, δυστυχώς, περιπτώσεις διογκώνεται και διαιωνίζεται, καταλήγοντας σε αυτοκτονία. Στην ηλικία των 40 έως 60, 3 φορές περισσότεροι άνδρες οδηγούνται στην αυτοκτονία απ’ ότι γυναίκες.
5. Εμφανίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη στα παιδιά και τους εφήβους έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία 50 χρόνια και η μέση ηλικία εμφάνισής της έχει μειωθεί. Κατά την παιδική ηλικία, περίπου 2-3% των παιδιών εμφανίζουν σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα ενώ είναι ίσος ο αριθμός των κοριτσιών και των αγοριών που προσβάλλονται από τη νόσο. Στην εφηβεία, όμως, η αναλογία κοριτσιών – αγοριών γίνεται 2 προς 1, δηλαδή παρατηρείται ότι ισχύει και στους ενήλικες. Δυστυχώς τα παιδιά με μείζονα κατάθλιψη έχουν ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες για την εμφάνιση διπολικής διαταραχής ή χρόνιας υποτροπιάζουσας μονοπολικής κατάθλιψης.
6. Υπάρχει κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία;
Η συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης αυξάνει με την ηλικία, όπως δείχνουν διεθνείς στατιστικές. Επιπλέον μόνο ένα μικρό ποσοστό των ηλικιωμένων καταθλιπτικών που δεν ξεπερνά το 20% λαμβάνει κατάλληλη αντικαταθλιπτική αγωγή. Η κατάθλιψη δεν είναι χαρακτηριστικό των ηλικιωμένων και δεν θα πρέπει να θεωρείται φυσιολογική μία καταθλιπτική αντίδραση σ’ αυτή την ηλικία. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ηλικιωμένων προσαρμόζεται με επιτυχία στις μεταβολές που συμβαίνουν όταν εισέρχονται σ’ αυτό το στάδιο της ζωής. Έτσι, συμπτώματα όπως η μείωση των κοινωνικών επαφών και δραστηριοτήτων, η ελάττωση λήψης πρωτοβουλιών, το άγχος και η ανησυχία δεν είναι φυσικά επακόλουθα της γήρανσης, αλλά σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αντιπροσωπεύουν την παρουσία κατάθλιψης. Μέχρι και το ένα τέταρτο των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας εμφανίζουν σημαντικά συμπτώματα κατάθλιψης. Από αυτούς το 1-5% πάσχουν από μείζονα κατάθλιψη και το 2-8% πάσχουν από δυσθυμία. Σε μελέτες που έγιναν σε γηροκομεία και οίκους ευγηρίας το ποσοστό των ατόμων με μείζονα κατάθλιψη ανέρχεται σε 5-15%, ενώ ένα 30% επιπλέον αυτών εμφανίζει σημαντικά καταθλιπτικά συμπτώματα όπως δυσφορία, μελαγχολία, διαταραχές της όρεξης και του ύπνου. Τέλος σε μελέτες που έγιναν σε ηλικιωμένους ασθενείς γενικών νοσοκομείων ένα 5-10% εμφάνιζαν συμπτώματα μείζονος κατάθλιψης, ενώ ένα επιπρόσθετο 15-25% παρουσίαζαν σημαντική καταθλιπτική συμπτωματολογία. Δυστυχώς οι περισσότεροι ασθενείς αλλά και οι συγγενείς τους δεν αναγνωρίζουν ότι πίσω από αυτές τις εκδηλώσεις μπορεί να κρύβεται μία κατάθλιψη, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι αυτοί να μην αναζητούν ποτέ βοήθεια.
7. Ποιος ο ρόλος της κληρονομικότητας;
Η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία σχετίζεται με οικογενειακό ιστορικό συναισθηματικών διαταραχών αλλά και άλλων ψυχιατρικών νοσημάτων. Από την άλλη μεριά, παράγοντες στο περιβάλλον του παιδιού κατά την ανατροφή του, όπως ο ασαφής και συγκεχυμένος τρόπος αντιμετώπισης από τους γονείς, ψυχοπιεστικά γεγονότα στην τρυφερή αυτή ηλικία σε συνδυασμό με ένα αρνητικό γνωσιακό πλαίσιο στο περιβάλλον, επίσης συντελούν στην εμφάνιση καταθλιπτικών διαταραχών. Η επικρατέστερη θεωρία σήμερα είναι ότι κληρονομούμε την ευαλωτότητα για την εμφάνιση κατάθλιψης, αλλά οι εκλητικοί παράγοντες του πρώτου επεισοδίου βρίσκονται στο περιβάλλον μας. Άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη στην ενήλικη ζωή τους, συνήθως αναφέρουν αμέλεια, κακοποίηση, απόρριψη και έντονη γονεϊκή δυσαρμονία.
8. Υπάρχουν άλλες ασθένειες που συνδέονται με την κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη όχι μόνο συνοδεύεται αλλά και συγχέεται με άλλες παθήσεις. Κατάθλιψη εμφανίζουν συχνά ασθενείς με άνοια (ψευδο-κατάθλιψη), με σχιζοφρένεια, με ιδεο-ψυχαναγκαστική διαταραχή ή διαταραχή πανικού και άλλες αγχώδεις διαταραχές, οι χρήστες διαφόρων ουσιών και αλκοόλ, άτομα με ορισμένες διαταραχές προσωπικότητας και φυσικά, οι διπολικοί ασθενείς. Όσον αφορά στις μη ψυχιατρικές ασθένειες που συνοδεύονται από κατάθλιψη ή καταθλιπτικά συμπτώματα, οι νευρολογικές ασθένειες όπως η νόσος του Πάρκινσον, η νόσος Alzheimer, η σκλήρυνση κατά πλάκας, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και οι διάφορες λοιμώξεις (EBV, HIV, κλπ.)του κεντρικού νευρικού συστήματος συχνά ενοχοποιούνται. Επίσης, ενδοκρινικές και μεταβολικές νόσοι όπως ο υπο- ή ο υπερθυρεοειδισμός, η νόσος του Cushing και ο σακχαρώδης διαβήτης, η μακροκυτταρική ή η μικροκυτταρική αναιμία, η έλλειψη βιταμίνης Β1, Β2 και Β6, διάφορες νεοπλασίες και φάρμακα, όπως τα κορτικοστεροειδή, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, οι σουλφοναμίδες, οι β-αναστολείς, η κλονιδίνη, η αλφα-μεθυλντόπα, η L-DOPA, τα αντισυλληπτικά, τα οιστρογόνα, η αλοπεριδίνη, η καρβαμαζεπίνη, οι βενζοδιαζεπίνες, κάποιοι αναστολείς των κανναβινοϊδών-1 υποδοχέων(CB1), αλλά και το αλκοόλ, οι αμφεταμίνες, η κοκαΐνη, τα οπιοειδή, κλπ., είναι επίσης δυνατό να επιφέρουν κατάθλιψη. Τέλος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια αλλά και η ηπατική ανεπάρκεια μπορεί να πυροδοτήσουν καταθλιψη.
9. Προστατεύει η σοκολάτα και η καθημερινή γυμναστική από την κατάθλιψη;
Η καλής ποιότητας μαύρη σοκολάτα συνιστάται από τους ειδικούς μελετητές ως προτεινόμενο βοηθητικό συμπλήρωμα της αντικαταθλιπτικής αγωγής. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως και η γυμναστική, που επιφέρει την έκκριση των ενδορφινών στον εγκέφαλο, έχει επίσης σημαντική αντικαταθλιπτική δράση. Άρα η σοκολάτα και η γυμναστική φαίνεται να συνεπικουρούν περισσότερο στην αντιμετώπιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και λιγότερο στην πρόληψή τους.
10. Πώς αντιμετωπίζεται η κατάθλιψη;
Ήπιες έως και μετρίου βαθμού καταθλίψεις μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ψυχολογικές θεραπείες. Οι πιο ενδεδειγμένες ψυχοθεραπείες για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι η γνωσιακή συμπεριφορική και η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία καθώς και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Τις περισσότερες φορές, όμως, ενδείκνυται η ταυτόχρονη λήψη φαρμάκων. Είναι εξάλλου αποδεδειγμένο πως η αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων επαυξάνεται σημαντικά με την ταυτόχρονη ψυχοθεραπευτική υποστήριξη. Η φαρμακευτική αγωγή κρίνεται απαραίτητη όταν ο βαθμός της κατάθλιψης κρίνεται μέτριος ως σοβαρός, όταν υπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός ή όταν συνυπάρχουν ψυχωτικά συμπτώματα. Επίσης, όταν ένα επεισόδιο έχει υφεθεί στο παρελθόν με τη βοήθεια φαρμακευτικής αγωγής, όταν τα συμπτώματα δεν αντιμετωπίζονται πλήρως από την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή όταν ο ασθενής δεν επιθυμεί να εμπλακεί και να δεσμευτεί στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Τέλος, η βαριά κατάθλιψη, όταν επιφέρει κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς και απαιτεί γρήγορα αποτελέσματα, αντιμετωπίζεται στην οξεία φάση με ηλεκτροσπασμοθεραπεία και δευτερευόντως με αντικαταθλιπτική αγωγή.
