(Προδημοσίευση από το βιβλίο ‘’Οδοιπορικό στη Σοβιετική και Νέα Βαλτική’’ που θα κυκλοφορήσει προσεχώς)
‘’Μόνο όταν γνωρίζουμε τις ρίζες μας, μπορούμε να κατανοήσουμε την αποστολή μας. Η ιστορία του Πανεπιστημίου της Ρίγα, έχει βαθιές ρίζες στον τομέα της ιατρικής. Ο πιο ορατός της εκπρόσωπος, ο καθηγητής Pauls Stradins, είπε κάποτε πως ο καλύτερος γιατρός, είναι ένας βαθιά νοήμων άνθρωπος. Ο ίδιος ταιριάζει πολύ καλά σ’ αυτή την περιγραφή και γι’ αυτό είμαι περήφανος που το Πανεπιστήμιό μας έχει τ’ όνομά του’’.
Πρύτανης και καθηγητής Janis Gardovskis
Ετούτο το μουσείο ιδρύθηκε το 1957. Το βασικό κομμάτι της έκθεσης, αποτελείται από την ιδιωτική συλλογή του χειρουργού και καθηγητή Pauls Stradins που αφορούσε την Ιστορία της Ιατρικής. Η κύρια ιδέα του μουσείου είναι να επιδεικνύει στους επισκέπτες του, φοιτητές και γιατρούς κατά κύριο λόγο, την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης στους αιώνες μέχρι σήμερα και ότι η ιατρική και η ιστορία πάνε μαζί εδώ και πολύ καιρό. Ακόμα την ιστορική εξέλιξη αυτής της επιστήμης εδώ στην Λετονία και την ειδικότερη συμβολή της χώρας σ’ αυτή. Θεωρείται από τα μεγαλύτερα του είδους του στον κόσμο. Το κτίριο του Μουσείου σε μια αριστοκρατική περιοχή της Ρίγα που δονείται από την αρχιτεκτονική αισθητική τύπου Art Nouveau. Ψηλά δέντρα, κήποι, απόμερη ησυχία, απέναντι ακριβώς από την Ρωσική πρεσβεία. Το Μουσείο επισκέπτονται πάνω από 40.000 άνθρωποι κάθε χρόνο. Τα αντικείμενα που φιλοξενεί στις προθήκες και τις αποθήκες του, ξεπερνούν τις 100.000 και σε τακτά χρονικά διαστήματα οργανώνει εκθέσεις σε επίκαιρα και ενδιαφέροντα θέματα για την κοινωνία, τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς και φυσικά τους εμπλεκομένους στο χώρο της υγείας. Η κύρια έκθεση τοποθετείται και επιδεικνύεται στους τέσσερις ορόφους του Μουσείου και έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο που να δείχνει στους επισκέπτες την εξέλιξη της Ιατρικής, ακριβώς με τον τρόπο που ο ιδρυτής του, Pauls Stradins, ήθελε να παρουσιάσει.
Η ιστορία ξεκινάει από το ημιυπόγειο του κτιρίου του Μουσείου, όπου τοποθετούνται τα εκθέματα που απεικονίζουν τα πρώτα βήματα της εξέλιξης της ιατρικής. Η ενασχόληση με τις πληγές των τραυμάτων, η επίδεσή τους, οι θεραπευτικές μέθοδοι της παραδοσιακής ιατρικής, όλα αυτά ήταν ήδη γνωστά στον άνθρωπο από τους αρχαίους χρόνους. Ένα σημαντικό μέρος εκείνης της εποχής, ήταν η μυθική ιατρική, τα φυλαχτά, τα γούρια και η μαγεία, τα οποία εκτελούνταν από σαμάνους και μάγους. Το ταξίδι συνεχίζεται στο μεσαιωνικό όροφο του μουσείου, εκεί που παρουσιάζεται το παλιό ανακαινισμένο μοναστήρι που μεταβλήθηκε σε μεσαιωνικό νοσοκομείο και φαρμακείο. Έξυπνα διαμορφωμένα δρομάκια μέσα από τη μεσαιωνική πόλη που σχεδιάστηκαν από τον Pauls Stradins, δείχνουν τις ασθένειες της εποχής εκείνης, καθώς και τις μεθόδους θεραπείας τους.
Έξω από το Μουσείο της Ιστορίας της Ιατρικής ‘Pauls Stradins’, στη Ρίγα της Λετονίας.
Στον άλλο όροφο, ο επισκέπτης αρχίζει να έρχεται σε επαφή με την ταχεία ανάπτυξη της Ιατρικής που έλαβε χώρα τον 18ο και 19ο αιώνα, την εποχή δηλαδή, των μεγάλων ανακαλύψεων και επιτευγμάτων. Την πρώτη ακτινογραφία που ανακαλύφτηκε και χρησιμοποιήθηκε στην ιατρική, τις πρώτες χειρουργικές επεμβάσεις που έγιναν με νάρκωση με αιθέρα, το αίτιο της φυματίωσης και την ανακάλυψη του εμβολίου για την ευλογιά. Εδώ ένας χειρουργός δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος από τα φωτογραφικά στιγμιότυπα και τις περιγραφές της ιστορίας της χειρουργικής του στομάχου στα τέλη του 19ου αιώνα, με τις μεγάλες μορφές της χειρουργικής που σημάδεψαν την εποχή τους. Τον Theodor Billroth (1829-1894), ηγετική μορφή της χειρουργικής σε παγκόσμιο επίπεδο, πρωτοπόρο της χειρουργικής του στομάχου, ο οποίος το 1881: ‘’χειρούργησε στις 29 Ιανουαρίου, γυναίκα 43 χρονών με όγκο του πυλωρού. Η χειρουργημένη αισθάνεται λαμπρά και προχωρεί προς απόλυτη ίαση. Συνιστώ ερχομό σου στη Βιέννη. Mikulicz’’, όπως φαίνεται εύγλωττα σ’ ένα γράμμα της εποχής.
Αναμνηστικό γραμματόσημο για την 50ή επέτειο των εγκαινίων του Μουσείου.
Τον Theodor Kocher (1841-1917), τις πρώτες προσπάθειες και τα στιγμιότυπα της χειρουργικής του θυρεοειδούς αδένα στη Βέρνη. Οι μελέτες του Kocher στον υπερθυρεοειδισμό, τον υποθυρεοειδισμό, και γενικότερα στην φυσιολογία, στις παθήσεις του θυρεοειδούς στην κλινική πράξη και φυσικά στη χειρουργική του θυρεοειδούς, του χάρισαν αργότερα, στα 1909, το Βραβείο Nobel. Κατόρθωσε και πραγματοποίησε ένα τόσο μεγάλο αριθμό θυρεοειδεκτομών με τα πενιχρά μέσα της εποχής του, που και σήμερα ακόμα προκαλεί το θαυμασμό των συναδέλφων του σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Τον Chistian Neethling Barnard, που στις 2 Δεκεμβρίου 1967, στο Νοσοκομείο Groote Schuur της πόλης του Ακρωτηρίου προέβη σ’ αυτό που για αιώνες, εθεωρείτο άβατο. Την τοποθέτηση της καρδιάς της κλινικά νεκρής Denise Darwall, στο θώρακα του ετοιμοθάνατου από καρδιοπάθεια, Louis Washkansky. ‘’…Ήταν οι στιγμές της πραγματικότητας. Ήταν η συνείδηση της τερατώδους επιχείρησης, όταν είχα μπροστά μου έναν άνθρωπο χωρίς καρδιά, αλλά ακόμα ζωντανό και μια καρδιά στα χέρια…’’, είπε αργότερα ο Μπάρναρντ.
Τροφές συσκευασμένες και συμπληρώματα διατροφής για τους σοβιετικούς αστροναύτες.
Η έκθεση τελειώνει στον τέταρτο όροφο, με την Ιατρική στην Λετονία και τη συμβολή της χώρας και του ιδρυτού του Μουσείου ετούτου, στην Ιατρική επιστήμη. Εδώ δεν παραλείπω να αφιερώσω μερικά λεπτά στο μεγάλο κεφάλαιο της εξερεύνησης του διαστήματος από την τότε ΕΣΣΔ, στο οποίο πολλοί Λετονοί επιστήμονες, είχαν λάβει ενεργό μέρος.
Ο Pauls Stradins, ήταν χειρουργός, ογκολόγος, διδάκτορας και ιστορικός της Ιατρικής και καθηγητής. Γεννήθηκε το 1896 και τελείωσε το Γυμνάσιο Αλεξάντερ στη Ρίγα το 1914, μ’ ένα χρυσό μετάλλιο. Την ίδια χρονιά γράφτηκε στην Στρατιωτική Ιατρική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης, από την οποία αποφοίτησε το 1919. Μετά εργάστηκε για τέσσερα χρόνια στην κλινική του καθηγητού Σεργκέι Φιοντόροφ, όπου διεύρυνε τις γνώσεις του.
Ο Pauls Stradins σε γραμματόσημο του 1996.
Το 1923, παρουσίασε τη διδακτορική του διατριβή, παντρεύτηκε μια συνάδελφό του, τη Nina Malysheva και επέστρεψαν στη Ρίγα στην Λετονία, όπου ήταν μόνιμο μέλος του διδακτικού προσωπικού της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Λετονίας, από το 1924 μέχρι το θάνατό του. Ανήσυχο και διορατικό πνεύμα είδε γρήγορα το τεράστιο άνοιγμα των φτερών της ιατρικής στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Το 1925, με υποτροφία του Ιδρύματος Ροκφέλερ, πήγε δύο χρόνια στις ΗΠΑ, για μετεκπαίδευση. Από το 1931 μέχρι το 1941, εργάστηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Λετονίας και ήταν διευθυντής χειρουργικής στο Νοσοκομείο της Ρίγα. Όλα τα μεταπολεμικά χρόνια, ο Pauls Stradins ήταν επικεφαλής του Ινστιτούτου Βιολογίας και της Πειραματικής Ιατρικής και επικεφαλής του τμήματος Ογκολογίας του Ινστιτούτου Επιστημονικής Έρευνας της Πειραματικής και Κλινικής Ιατρικής, από το 1951. Το 1958, πέθανε σε ηλικία 62 ετών. Για την πολύπλευρη προσφορά του, το Πανεπιστήμιο πήρε το όνομά του, όπως επίσης το Κλινικό Νοσοκομείο της Δημοκρατίας, το Μουσείο της Ιστορίας της Ιατρικής και πολλοί δρόμοι στην πόλη της Ρίγα. Την προσωπική του συλλογή, τη δώρισε στην Πολιτεία το 1957, που αποτέλεσε τον πυρήνα δημιουργίας αυτού εδώ του ενδιαφέροντος Μουσείου.
Οι ώρες φαίνεται κύλησαν ευχάριστα, γι’ αυτό γρήγορα. Στις πέντε κάθε απόγεμα, το Μουσείο κλείνει τις πόρτες του. Φρόντισαν τα τελευταία λεπτά να μου το θυμίζουν ευγενικά οι ηλικιωμένες υπάλληλοι, που θύμιζαν αρκετά τις γυναίκες φύλακες των σοβιετικών μουσείων της δεκαετίας του ΄80. Βγαίνοντας από το Μουσείο αυτό, μοιραία θυμήθηκα κάτι στοίχους της Ρίτα Μπούμη-Παππά: ‘’Μπρός στον ωκεανό της γνώσης/σύναξε λίγα βότσαλα απ’ τις ακτές/για να βεβαιωθεί ακόμα στερεότερα/πως η ύλη άψυχη δεν είναι,/αλλά ερμάριο γεμάτο θαύματα/που περιμένει να τ’ ανοίξεις’’.
Η δημιουργία αυτού του Μουσείου ήταν έργο ενός ανθρώπου, ενός άξιου και μεγάλου τέκνου της Λετονίας, που πίστεψε βαθιά στο θαύμα. Ήταν υπόθεση του Ενός! Γιατί, ‘’…όποιος επίμονα ονειρεύεται /υποχρεώνει την πιο σκληρή πραγματικότητα/να υπακούσει στ’ όνειρο του…’’, όπως λέει κάπου αλλού η ίδια ποιήτρια.
Βιβλιογραφικές αναφορές
- Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Οδοιπορικό στη Σοβιετική και Νέα Βαλτική. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. (Υπό έκδοση). Αθήνα.
