Το Νοσοκομείο Νούρι (Noorie) της Δαμασκού στη Συρία ή Bimaristan Al-Nouri in Damascus, ή Damascus Bimaristan Nureddine, χτίστηκε από τον Βασιλιά και ηγεμόνα Νουρ Αντ Ντιν Αλ Σαχλίντ, το 1154 μ.Χ., χρησιμοποιώντας τα χρήματα ενός χριστιανού μονάρχη. Αρχιτέκτονας αυτού του ιστορικού Νοσοκομείου, ήταν ο Abu al-Harithi, γνωστός και ως al-Muhandis ή γεωμέτρης.
Η πινακίδα στον εξωτερικό τοίχο του ιστορικού νοσοκομείου.
Είχε στο συγκρότημά του εξωτερικά ιατρεία, αίθουσα συνεδριάσεων, αίθουσα προσευχής, προθαλάμους, μια τεράστια συλλογή ιατρικών βιβλίων και φυσικά πολλά μπάνια. Ήταν ένα εκπαιδευτικό νοσοκομείο που εκπαίδευε τους νεότερους και ανέδειξε παράλληλα σπουδαίους γιατρούς. Όταν τελείωσε η κατασκευή του, ήταν ένα από τα πιο όμορφα νοσοκομεία σε ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο. Ένας από τους όρους λειτουργίας του ήταν ότι θα ήταν αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία των απόρων ασθενών. Ωστόσο και οι πλούσιοι θα μπορούσαν να επωφεληθούν από το Νοσοκομείο και ακόμα να πάρουν κάποιο φάρμακο που υπήρχε μόνο σε αυτό, δεδομένου ότι όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα χορηγούνταν δωρεάν σε όλους τους ασθενείς, ανεξαιρέτως οικονομικής κατάστασης. Είχε ανεπτυγμένα τριακόσια κρεβάτια ασθενών, ενώ το ιατρικό προσωπικό του περιελάμβανε 21 χειρουργούς, παθολόγους και οφθαλμίατρους.
Η σημερινή εξωτερική πρόσοψη του Μουσείου Ιατρικής και Επιστημών, πλέον, της Δαμασκού.
Ένας περιηγητής, ο Ιμπν Τζουμπάιρ (Ibn-e-Jubair), που επισκέφτηκε το Νοσοκομείο το 1184 μ.Χ., περιέγραψε με τα καλύτερα επαινετικά λόγια τον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί εξέταζαν τους ασθενείς τους μέσα σε αυτό, τη νοσηλεία, την προετοιμασία των φαρμάκων και του διαιτολογίου τους. Υπήρχε ειδικό τμήμα ψυχικών παθήσεων, στο οποίο βρίσκονταν οι επικίνδυνοι ασθενείς, πολλές φορές δεμένοι όταν τους εξέταζαν, για την ασφάλεια τόσο τη δική τους όσο και των άλλων. Πάντως και αυτοί εξετάζονταν σωστά και τρέφονταν επίσης καλά.
Η πτέρυγα του Μουσείου Ιατρικής και Αραβικών Επιστημών.
Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει μια περίεργη υπόθεση που συνέβη στο Νοσοκομείο αυτό. Ένας μη Μουσουλμάνος επισκέπτης, με καλούς τρόπους και εμφάνιση, ήρθε στη Δαμασκό το 1428 μ.Χ., και επισκέφτηκε το εν λόγω Νοσοκομείο. Ήθελε να παρατηρήσει από κοντά το πόσοι γιατροί υπήρχαν ανά πάσα στιγμή στο συγκεκριμένο ίδρυμα, πως εξέταζαν και φρόντιζαν τους ασθενείς τους, εάν υπήρχαν φάρμακα και την ποσότητα και ποιότητα της παρεχόμενης τροφής. Επίσης, φαίνεται ότι σκέφτηκε να δοκιμάσει και να τσεκάρει ακόμα τις γνώσεις των γιατρών του ιδρύματος. Είδε λοιπόν με τα ίδια του τα μάτια την πολυτέλεια που επικρατούσε για τα δεδομένα της εποχής, που αφορούσε τη διαμονή των ασθενών σε καλά κρεβάτια, καθαρά σεντόνια, πλούσιο φαγητό και την περιποίηση. Προσποιήθηκε λοιπόν τον ασθενή και κατάφερε να μείνει τρεις μέρες μέσα σε αυτό, για διάγνωση και θεραπεία. Και τις τρεις ημέρες ο Αρχίατρος εξέταζε το σφυγμό του και τον ίδιο, αλλά δεν διαπίστωσε κάτι το ανησυχητικό. Αλλά είχε όμως ανακαλύψει από την πρώτη κιόλας ημέρα πως ήταν καλά και είχε έρθει μόνο και μόνο για να ελέγξει τη λειτουργία του νοσοκομείου και τις γνώσεις του ιατρικού προσωπικού. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα των τριών ημερών, όπως λέει η ιστορία, απόλαυσε την καλή τροφή, καλό κρέας πουλερικών, γλυκές γεύσεις, δροσιστικά ποτά και διάφορα είδη φρούτων.
Η εσωτερική τετράγωνη αυλή του συγκροτήματος.
Μετά από τρεις ημέρες, ο Αρχίατρος του άφησε ένα σημείωμα στο οποίο έγραφε: “Εδώ η φιλοξενία είναι μόνο για το περιορισμένο χρονικό διάστημα των τριών ημερών”. Έτσι ο επισκέπτης κατάλαβε ότι το σχέδιό του είχε ουσιαστικά αποκαλυφτεί από την αρχή και ότι το σπουδαίο αυτό Νοσοκομείο του πρόσφερε απλόχερα τη φιλοξενία του και το σπουδαιότερο, χωρίς καν να τον γνωρίζει.
Αναπαράσταση κλινικής επίσκεψης ασθενών.
Αυτό το νοσοκομείο λοιπόν, λειτουργούσε μέχρι το 1900 μ.Χ. Στη συνέχεια μετατράπηκε σε νοσοκομείο αλλοδαπών. Αργότερα εκεί ιδρύθηκε το Νοσοκομείο Αλ Γουαραμπά που βρισκόταν σε στενή επαφή με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Δαμασκού. Έτσι, το ιστορικό Νούρι έκλεισε οριστικά τις πύλες του αλλά στη συνέχεια το κτίριο χρησιμοποιήθηκε σαν σχολείο.
Χειρουργικά αραβικά εργαλεία παλιών εποχών.
Σήμερα το κτίριο του ιστορικού νοσοκομείου στεγάζει το Μουσείο της Ιατρικής και των Επιστημών των Αράβων. Άνοιξε στο κοινό με την ιδιότητά του αυτή, το έτος 1978. Όσον αφορά την αρχιτεκτονική του, το κτίριο του Νοσοκομείου είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της περιόδου των Αγιουβιδών, ενώ οι σταλακτίτες του θόλου του το καλύτερο παράδειγμα της αρχιτεκτονικής του δωδέκατου αιώνα. Η πύλη του είναι κάπως ασυνήθιστη με έναν περίεργο πεπλατυσμένο θόλο πάνω από ένα νάρθηκα, ακριβώς αυτού που συνηθιζόταν τότε στην Μεσοποταμία. Το κτίριο είναι ιρακινού τύπου, με συμμετρική διάταξη των τεσσάρων αιθουσών που μοιάζουν με παρεκκλήσια, γύρω από μια κεντρική αυλή. Μεγάλες πέτρες χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και τους θόλους του και πολλές άλλες μικρότερες για τις απαραίτητες αποκαταστάσεις σε διάφορες χρονικές περιόδους.
Χαμένο μέσα στο κέντρο της πολύβουης πόλης, κοντά στη δυτική πύλη του Μεγάλου Τεμένους των Ομεϊάδων, νότια της αγοράς Hamidiyeh, λίγοι το ξέρουν και ακόμα λιγότεροι του δίνουν τη σημασία που του αξίζει! Κι’ όμως αποζημιώνει τον επισκέπτη γιατί, αν μη τι άλλο, αποτελεί μια ήσυχη γωνιά που μπορείς να ξεκουραστείς αφήνοντας μακρυά σου τις φωνές του πλήθους της, σκεπασμένης δίπλα, αγοράς. Τι λύπη αλήθεια, αυτά τα μικρά μουσεία να μην έχουν επισκέπτες, να μην ενδιαφέρεται κανένας για την ιστορία των κτιρίων τους, την αρχιτεκτονική τους, την γενικότερη και πολυποίκιλη προσφορά τους στο πέρασμα των αιώνων!
Ένα κομμάτι της στενάχωρης βιβλιοθήκης του μουσείου. Πολλά από τα βιβλία αυτά είναι πραγματικοί θησαυροί!
Σίγουρα είναι καλύτερα όπως είναι, για τον απαιτητικό επισκέπτη του μουσείου που σχετικά ανενόχλητος ψάχνει αυτό για το οποίο ήρθε και γι αυτό που ενδιαφέρεται. Φτηνό το εισιτήριο, συμβολικό θα έλεγε κανείς, μόλις ένα περίπου ευρώ. Ζήτησα την άδεια να φωτογραφήσω τμήματα του κτιρίου, των αιθουσών και των εκθεμάτων του στο εσωτερικό και μου την έδωσαν απλόχερα, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Μπαίνοντας μέσα μετά την κεντρική είσοδο από τη δυτική πλευρά βρίσκεσαι σε μία κεντρική αυλή, χωρίς σκέπασμα, ένα σιντριβάνι στη μέση, όμορφα διακοσμημένο και μια λίμνη γύρω του. Πρασινωπά δεντράκια γύρω από το σιντριβάνι ομορφαίνουν την αυλή. Προς τα ανατολικά, νότια και βόρεια βρίσκονται κάτι σαν παρεκκλήσια σκεπασμένα περίτεχνα με όμορφα ντεκόρ αραβικής τεχνοτροπίας.
Ο κοκκινωπός θόλος του κτιρίου όπως φαίνεται από μέσα.
Τέσσερις είναι οι βασικές αίθουσες του Μουσείου. Η πρώτη είναι αφιερωμένη στις επιστήμες γενικώς. Η δεύτερη στην Ιατρική, η τρίτη στη Φαρμακολογία και η τέταρτη στα πουλιά και τα ζώα. Η αίθουσα των επιστημών αφιερώνεται στην συνολική προσφορά των Αράβων σ’ αυτές. Εργαλεία, πίνακες, φωτογραφίες, παλιά κείμενα, αφιερώματα δείχνουν την ξεχασμένη εξέλιξη και πείθουν τον άπιστο και φυσικά τον αδαή. Η υπόθεση, το πείραμα και η παρατήρηση, όλα αυτά που οδηγούν μυστικιστικά και σταδιακά στη γνώση, απαραίτητο εφόδιο και κτήμα των επιστημόνων εκείνων των εποχών και φυσικά αναμφισβήτητη η θεωρητική και πρακτική τους σημασία. Και για την εποχή μας όμως, αφού υιοθετήθηκαν από την Ευρώπη την εποχή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και έγιναν κτήμα όλων μας!
Αναπαράσταση θεωρητικών μαθημάτων σε σπουδαστές της ιατρικής στο παλιό νοσοκομείο.
Οι Άραβες έδιναν μεγάλη σημασία στη προέλευση των φαρμάκων, τη σύνθεση και τη φαρμακοτεχνική. Η αίθουσα της Φαρμακολογίας αποζημιώνει όλους τους άραβες επιστήμονες που πρόσφεραν με την οξυδέρκεια, την επιμονή, τη μελέτη, τις γνώσεις τους και το σπουδαιότερο με τα γραφτά τους κείμενα σ’ αυτόν τον τομέα και που σήμερα βρίσκονται, τόσο αυτοί όσο και τα γραφτά τους, κρυμμένα στο λαβύρινθο των σελίδων της ιστορίας, με το να αναδεικνύει την ανεκτίμητη προσφορά τους.
Έγγραφα, ιατρικά εγχειρίδια, εργαλεία, συσκευές, φάρμακα, φωτοτυπίες χειρουργικών εργαλείων από το βιβλίο του Al-Zahrawi και πάσης φύσεως συσκευές των ισλαμικών νοσοκομείων παρουσιάζονται στην αίθουσα της Ιατρικής. Πολλοί πίνακες γιατρών που εξετάζουν ασθενείς, συμπληρώνουν το σκηνικό. Η αίθουσα με τα πουλιά και τα ζώα θυμίζει περισσότερο σύγχρονη εκπαιδευτική διαδικασία, παρά ιστορική ανασκόπηση. Πολλές οι δημοσιεύσεις των Al-Jahiz, Al-Duumiri και Ibn Bakhtishoa που αναφέρονται σε διάφορα θέματα ζωολογίας.
Διάφορα αντικείμενα αλλοτινών ισλαμικών εποχών, από μια αίθουσα του μουσείου.
Η αίθουσα που βρίσκονται τα βιβλία του νοσοκομείου στο πέρασμα των αιώνων, όχι αντάξια της αναμφισβήτητης σπουδαιότητας, αξίας και της οφειλομένης προσοχής από τους υπεύθυνους εδώ! Μικρή, μόλις και μετά βίας να χωράει δυο τρείς ανθρώπους, μερικές σύγχρονες βιβλιοθήκες να μη φτάνουν να τα χωρέσουν και φυσικά να μην αναδεικνύουν το αυτονόητο και το απαραίτητο. Τον ανεκτίμητο δηλαδή πλούτο των επιστημονικών βιβλίων, ιατρικών και φαρμακευτικών, των περιοδικών, των εργασιών και των μελετών πάσης φύσεως των αράβων επιστημόνων. Κι’ ακόμα των βιβλίων που χρησιμοποιούσαν οι σπουδαστές της Ιατρικής, οι γιατροί για ανασκόπηση ασθενειών και για σύγχρονη ενημέρωση και πολλά ακόμα για την τέρψη και μελέτη των ασθενών και των επισκεπτών τους.
Άλλη μια άποψη του εσωτερικού χώρου του μουσείου.
Ένα δωμάτιο είναι αφιερωμένο στο διάσημο χειρουργό Al-Zahrawi με κάποιες απεικονίσεις του κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης χειρουργικών επεμβάσεων. Σχεδιασμένα με την μεγαλύτερη ακρίβεια και λεπτομέρεια, πιστά αντίγραφα των πρωτότυπων, τα χειρουργικά εργαλεία είναι από τις καλύτερες συλλογές του μουσείου. Για παράδειγμα ένα σετ εργαλείων φαίνεται πως το χρησιμοποιούσαν στην προσπάθεια να αφαιρέσουν ένα δηλητηριασμένο βέλος από έναν τραυματία. Ένα εργαλείο που μετρούσε το βάθος του τραυματισμού, ένα νυστέρι για τη διάνοιξη του τραύματος, διαστολείς και ψαλίδια για αφαίρεση των κακοποιημένων και δηλητηριασμένων σαρκών. Εργαλεία για καυτηρίαση, βελόνες, μαχαίρια και χειρουργικά πριόνια για ακρωτηριασμούς, συμπληρώνουν τη συλλογή.
Το μεγάλο Τέμενος των Ομεϊάδων της Δαμασκού, βρίσκεται μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από το ιστορικό νοσοκομείο Αλ -Νούρι.
Ο πρόσφατος εμφύλιος πόλεμος που μαίνεται στη Συρία πιθανόν να επηρέασε ή να κατέστρεψε κάποιες εγκαταστάσεις του και μάλλον θα έκλεισε τις πύλες του. Ευχή προσωπική αλλά και κάποιων άλλων φίλων μου απ’ εκείνη τη χώρα, είναι να σταματήσουν όλα αυτά και να ανοίξει πάλι!
