Στις 29 του Ιουλίου του 2005, η UNESCO συμπεριέλαβε επισήμως τρία από τα μεσαιωνικά ιατρικά χειρόγραφα του Αζερμπαϊτζάν, στον κατάλογο του παγκόσμιου προγράμματος ‘’Μνήμη του Κόσμου’’. Το γεγονός ετούτο ήρθε ως αποτέλεσμα μιας μακράς, περίπλοκης διαδικασίας που επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα των συγκεκριμένων εγγράφων και χειρογράφων. Στόχος του προγράμματος είναι να εκπροσωπεί την πολυμορφία των λαών, των γλωσσών και των πολιτισμών και ακόμα, όπως λέει, να κρατήσει ψηλά έναν καθρέφτη που να αντικατοπτρίζει στον κόσμο τη γνώση και τη σοφία της συλλογικής μνήμης. Η αποστολή της UNESCO είναι ιδιαίτερα απαραίτητη και υποδειγματική, δεδομένου ότι η μνήμη του κόσμου είναι τόσο εύθραυστη σήμερα και καθημερινά μερικά από αυτά τα ανεκτίμητα έγγραφα, χάνονται και διαγράφονται για πάντα από το πρόσωπο της γης. Άλλωστε είναι προφανές ότι τα συγκεκριμένα αυτά, ζωτικής πολιτιστικής σημασίας χειρόγραφα, δε μπορούν να αντικατασταθούν.
Μια γωνιά δίπλα από τα τείχη της παλιάς πόλης του Μπακού με το μνημείο του ποιητή, δασκάλου και ποιητή Mirza Alakbar Sabir (Γλυπτό του J. Garyagdy).
Ένας από τα σπανιότερους θησαυρούς στο Ινστιτούτο των Χειρογράφων Μπακού, είναι το παλαιότερο (1030 μ. Χ.) αντίγραφο του δεύτερου τόμου του ‘’Κανόνα’’ του Ιμπν Σίνα, (The Canon of Medicine), ο οποίος έγινε γνωστός στη Δύση ως Αβικέννα (980-1037).
Το σπάνιο αντίγραφο του Κανόνα του Αβικέννα (αραβικά), του 1143, περίπου εκατό χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου γιατρού.
Το αντίτυπο του Μπακού χρονολογείται από το 1143 περίπου εκατό χρόνια μετά το θάνατο του γιατρού. Αυτό το χειρόγραφο θεωρείται ότι είναι το πλέον αξιόπιστο βιβλίο του που υπάρχει στις μέρες μας σε όλο τον κόσμο. Γεννημένος στην πόλη της Afshana κοντά στην Μπουχάρα του σημερινού Ουζμπεκιστάν, πήγε αργότερα για να λάβει ένα μεγάλο μέρος της ιατρικής του εκπαίδευσης στην Περσία και το Αζερμπαϊτζάν.
Η είσοδος στην Ακρόπολη της Μπουχάρας σήμερα, όπως φαίνεται από την τεράστια πλατεία Ρεγκιστάν.
Ο Κανόνας, η υπέροχη αυτή ιατρική εγκυκλοπαιδική εργασία στα αραβικά, θεωρείται ότι είναι η πιο γνωστή πραγματεία στην ιστορία της ιατρικής τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Το 12ο αιώνα, ο ‘’Κανόνας’’ μεταφράστηκε από τα αραβικά στα Λατινικά από τον Gerard της Κρεμόνα και χρησιμοποιήθηκε ως ιατρικό εγχειρίδιο στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Το βιβλίο ήταν τόσο πολύ σεβαστό σε όλους, ώστε και ο Μιχαήλ Άγγελος κάποια στιγμή εξέφρασε τον θαυμασμό του.
Το ‘’Arvah al-Ajsad’’ (Οι Ψυχές των Οργανισμών) του Shamsaddin bin Kamaladdid Kashani δεν βρίσκεται σε καμιά γνωστή άλλη συλλογή ή κατάλογος οπουδήποτε στον κόσμο, εκτός από το Μπακού. Το βιβλίο αποτελείται από τριάντα τέσσερα κεφάλαια και το κάθε κεφάλαιο χωρίζεται σε παραγράφους. Το κείμενο είναι γραμμένο στην κομψή γραφή Nastalik στην περσική γλώσσα σε κρεμ χρώματος ευρωπαϊκό χαρτί με χρυσά άκρα.
Στον τόμο αυτό, ο Kashani μας παρέχει μια εξαντλητική επεξήγηση και ανάλυση όλων των ειδών των φαρμάκων και των ασθενειών, από τις πιο απλές μέχρι τις πιο σύνθετες. Πριν προχωρήσει στη συγγραφή του βιβλίου, ο Kashani μελέτησε προσεκτικά όλα τα διαθέσιμα έργα των προκατόχων του, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων των αρχαίων και μεσαιωνικών γιατρών, όπως του Ιπποκράτη, Γαληνού, Ραζή, Ismayil Gurgani και Ibn Baitar. Το ημιτελές αυτό χειρόγραφο δεν περιέχει κολοφώνα, μια επιγραφή τουτέστιν που συνήθως τοποθετείται στο τέλος ενός βιβλίου, παρέχοντας πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τη δημοσίευση, όπως το όνομα του συγγραφέα και την ημερομηνία. Ωστόσο, αναλύοντας άλλες σχετικές λεπτομέρειες, το χειρόγραφο ετούτο πρέπει να αναχθεί στον 17ο αιώνα.
Το ‘’Βιβλίο της Χειρουργικής και των Εργαλείων’’ του Al-Zahrawi χρονολογείται από τον 13ο αιώνα. Ο Abu al-Qasim Khalaf ibn al-Abbas Al-Zahrawi (936–1013), ήταν ένας άραβας γιατρός, αρκετά γνωστός στην μεσαιωνική Ευρώπη ως Abulcasis, ο οποίος γεννήθηκε στην Ανδαλουσία της Ισπανίας όταν αυτή ήταν ακόμα υπό την κατοχή των Αράβων.
Η Χειρουργική του Al-Zahrawi με σκίτσα των ιατρικών εργαλείων που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα.
Για πολλούς αιώνες το βιβλίο του Al-Zahrawi ήταν το εγκυρότερο βιβλίο Χειρουργικής, σε Ανατολή και Δύση. Το χειρόγραφο παρέχει πληροφορίες διαφόρων τύπων χειρουργικών επεμβάσεων και σκίτσα εκατοντάδων χειρουργικών εργαλείων τα οποία χρησιμοποιούνταν πριν από εφτακόσια χρόνια. Το Ινστιτούτο της Ακαδημίας Επιστημών του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού, έχει σήμερα στην κατοχή του και μια συλλογή 390 αρκετά παλιών ιατρικών χειρογράφων από τα οποία τα 363 ανάγονται στον ένατο αιώνα. Τα περισσότερα εξ αυτών είναι γραμμένα στα αραβικά, τη λογοτεχνική γραφή της εποχής, ενώ τα υπόλοιπα σε τουρκικές γλώσσες και στα περσικά.
Βιβλιογραφία
Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Η Ιστορία της Ισλαμικής Ιατρικής. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. Νοέμβριος 2011. Αθήνα.
Haddad F.S.: Surgical firsts in Arabic medical literature. Stud Hist Med Sci. 1986-1987;10-11:95-103.
Amr SS, Tbakhi A.: Abu Al Qasim Al Zahrawi (Albucasis): pioneer of modern surgery. Ann Saudi Med. 2007 ;27 (3):220-221.
