Η εγκυμοσύνη είναι πολύ σημαντική περίοδος στην ζωή μιας γυναίκας και είναι ήδη γνωστές οι πολλές φυσιολογικές αλλαγές που γίνονται στο σώμα της όλο αυτό το διάστημα.
Εκτός όμως από το άνοιγμα της λεκάνης, την αύξηση του βάρους και τα πρησμένα πόδια, υπάρχει πάντα η πιθανότητα αλλαγών και στην όραση εφόσον τα μάτια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του σώματος και οτιδήποτε επηρεάζει τον οργανισμό μας επηρεάζει και τη λειτουργία τους.
Αν σκεφτούμε ότι οι αλλαγές στην όραση μπορεί να σηματοδοτούν και άλλα προβλήματα υγείας, η οφθαλμολογική εξέταση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι μία λογική και απαραίτητη διαδικασία.
Οι περισσότερες όμως μέλλουσες μητέρες δεν την περιλαμβάνουν στον προγεννητικό έλεγχο λόγω συνήθως του μύθου ότι δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν σταγόνες για διαστολή της κόρης.
Η εξέταση με διαστολή της κόρης είναι όχι μόνο μία ασφαλής διαδικασία αλλά και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να είναι η καλύτερη προληπτική ενέργεια.
Πιθανές οφθαλμικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
1) Κερατοειδής : Ο κερατοειδής είναι η διάφανη μεμβράνη στο πρόσθιο τμήμα του ματιού. Λόγω των ορμονικών αλλαγών υφίσταται μικρή αλλαγή στις καμπυλότητές του και το πάχος του (οίδημα) προκαλώντας δυσανεξία στους φακούς επαφής. Επίσης η χρήση των φακών επαφής γίνεται δυσχερής και από την ξηροφθαλμία λόγω μειωμένης παραγωγής δακρύων. Η ξηροφθαλμία προκαλεί θολή όραση και τα συμπτώματα μπορεί να μειωθούν με τη χρήση τεχνητών δακρύων. Επίσης η χρήση των φακών επαφής κατά την περίοδο της κύησης εγκυμονεί κινδύνους, λόγω της μειωμένης ευαισθησίας του κερατοειδούς, με αποτέλεσμα οι πιθανότητες για μόλυνση να είναι μεγαλύτερες.
Μετά τη γέννα και το τέλος του θηλασμού τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν τελείως και οι περισσότερες γυναίκες συνεχίζουν τη χρήση φακών επαφής.
2) Οπτική οξύτητα: Αλλαγές στην διάθλαση είναι πιθανές και ίσως χρειασθεί αλλαγή γυαλιών εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο. Η αλλαγή στην διάθλαση οφείλεται στις ορμονικές αλλαγές και συνήθως είναι αναστρέψιμη γι’αυτό αποφεύγουμε την αλλαγή. Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι θολή όραση μπορεί να προκύψει και από διαβήτη εγκυμοσύνης και για το λόγο αυτό πρέπει να ενημερώνεται ο θεράπων ιατρός για τυχόν αλλαγές στην όραση.
3) Φωτοφοβία : Πονοκέφαλοι και ημικρανίες εξαιτίας ορμονικών αλλαγών μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη ευαισθησία στο φώς.
4) Οπτικά Πεδία : Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μεταβολής των οπτικών πεδίων σε εγκύους, όπως απώλεια τμήματος του οπτικού πεδίου κροταφικά ή και μεγέθυνση του τυφλού σημείου αλλά όλες αυτές οι μεταβολές είναι απολύτως αναστρέψιμες και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.
5) Προεκλαμψία-Εκλαμψία : Εμφάνιση υπέρτασης σε γυναίκες που είχαν ανέκαθεν φυσιολογική πίεση είναι άμεση διάγνωση προ-εκλαμψίας. Εμφανίζεται στο 5% περίπου των γυναικών και συνήθως μετά την 20η εβδομάδα της κύησης. Εάν η υπέρταση συνοδεύεται και από ρίγη τότε ονομάζεται εκλαμψία. Το πιο σύνηθες σύμπτωμα είναι η θολή όραση μπορεί όμως να συνοδεύεται και από πονοκεφάλους , φωταψίες και διπλωπία. Το 10% των γυναικών με εκλαμψία μπορεί να παρουσιάσουν οίδημα του αμφιβληστροειδούς, ορώδη αποκόλληση και οξεία ισχαιμική οπτική νευρίτιδα. Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι αναστρέψιμες μετά από 1 έως 2 εβδομάδες από τη ρύθμιση της υπέρτασης ή μετά από τη γέννα.
6) Κεντρική ορώδης αμφιβληστροειδοπάθεια : Έχει αναφερθεί κατά την εγκυμοσύνη κυρίως στο τρίτο τρίμηνο. Αναστρέφεται αυτόματα και γρήγορα τους πρώτους μήνες μετά τη γέννα.
7) Υψηλή μυωπία : Όλες οι γυναίκες με μέση και σχετικά μεγάλη μυωπία ανησυχούν για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στα μάτια τους ένας δύσκολος ή ακόμα και ένας φυσιολογικός τοκετός και καταφεύγουν στην καισαρική. Οι έρευνες εδώ και χρόνια όμως έχουν καταρρίψει αυτό το μύθο. Στατιστικά στοιχεία σε ομάδες γυναικών που είχαν από -4,5 έως και -15,0 βαθμούς μυωπία, ακόμα και αυτές οι οποίες είχαν προϋπάρχουσες μυωπικές αλλοιώσεις του βυθού, ρωγμές ή αποκολλήσεις οι οποίες αποκαταστάθηκαν με laser ή με επέμβαση, δεν παρουσίασαν επιδείνωση ή επενεμφάνιση των προβλημάτων αυτών μετά από φυσιολογικό τοκετό.
Παθολογίες προϋπάρχουσες της εγκυμοσύνης που μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στην όραση
1) Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια : Η εγκυμοσύνη μπορεί να έχει αρνητική επίδραση σε προϋπάρχουσα διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Η επιδείνωση εξαρτάται και από άλλους παράγοντες όπως τη σοβαρότητα της κατάστασης πριν την εγκυμοσύνη, την χρονική διάρκεια της ασθένειας και εάν συνυπάρχει υψηλή γλυκοζηλιωμένη αιμοσφαιρίνη και υπέρταση. Το ποσοστό όμως των γυναικών με διαβήτη που δεν είχαν διαγνωσθεί με αμφιβληστροειδοπάθεια και την εμφανίζουν κατά την εγκυμοσύνη είναι περίπου το 10% αλλά μόλις το 0.2% εμφανίζει εκφυλιστικές καταστάσεις οι οποίες και στις δύο περιπτώσεις υποχωρούν μετά τη γέννα. Ανάλογα με τη σοβαρότητα και το είδος της αμφιβληστροειδοπάθειας μία οφθαλμολογική εξέταση με βυθοσκόπιση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα είναι απαραίτητη.
2) Υπέρταση : Επιβάλλεται έλεγχος της πίεσης καθ’όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης διότι έχει παρατηρηθεί άνοδος σε αρκετές περιπτώσεις. Η αυξημένη πίεση συνοδεύεται από θολή όραση και αίσθηση ότι βλέπουμε φωτεινά σημεία στο οπτικό μας πεδίο ή παραμορφωμένη εικόνα των αντικειμένων. Όταν η αρτηριακή πίεση δεν ελέγχεται μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία όπως και να επιβαρύνει άλλες παθολογικές καταστάσεις.
3) Γλαύκωμα : Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις όπου έχει ελαττωθεί η ενδοφθάλμια πίεση και η πάθηση εμφανίζει βελτίωση αλλά οι παρατηρήσεις αυτές χρήζουν τεκμηρίωσης εφόσον όλες οι αλλαγές κατά την εγκυμοσύνη είναι αναστρέψιμες.
4) Αμφιβληστροειδοπάθεια PURTSCHER: Tα συμπτώματα είναι πτώση της οπτικής οξύτητας, «μυγάκια» και αιμοραγίες στο πίσω μέρος του ματιού.Όλες οι αλλαγές στην όραση υποχωρούν μετά από αρκετές εβδομάδες και δεν χορηγείται θεραπεία.
5) Αδένωμα της υπόφυσης : Το αδένωμα μπορεί να αυξηθεί κατά την εγκυμοσύνη προκαλώντας αλλαγές στο οπτικό πεδίο (συνήθως κροταφική απώλεια πεδίου), ή πονοκεφάλους και μείωση της οπτικής οξύτητας. Πιθανή αιτιολογία της αύξησης του μεγέθους του υποφυσικού αδενώματος είναι η υποφυσική αποπληξία η οποία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το άτομο. Γυναίκες στις οποίες το αδένωμα έχει αυξητική τάση και έχουν επίσης πονοκεφάλους πρέπει να υποβάλλονται σε εξέταση με μαγνητική τομογραφία (MRI) και εάν αυτή καταδείξει και υπαραχνοειδείς αιμορραγίες τότε καλό είναι να προτιμάται ο τοκετός με καισαρική τομή.
Τα αδενώματα μετά τη γέννα μειώνονται σε μέγεθος και δεν αφήνουν οφθαλμολογικά προβλήματα. .
Συμπτώματα τα οποία απαιτούν άμεση επίσκεψη στον οφθαλμίατρο
Όλες οι γυναίκες σε περίοδο εγκυμοσύνης που εμφανίζουν πονοκεφάλους, θολή όραση και αλλαγές στο οπτικό τους πεδίο θα πρέπει να ελέγξουν την αρτηριακή τους πίεση και να υποβληθούν σε βυθοσκόπιση και έλεγχο οπτικών πεδίων από τον οφθαλμίατρό τους.
Διαθλαστικές επεμβάσεις
Οι διαθλαστικές επεμβάσεις ( διόρθωση μυωπίας, υπερμετρωπίας και αστιγματισμού με laser ) πρέπει να αποφεύγονται κατά τη εγκυμοσύνη και το θηλασμό. Κύριος λόγος είναι οι αλλαγές που συντελούνται στον κερατοειδή λόγω ορμονικών αλλαγών κάτι που καθιστά το αποτέλεσμα μη προβλέψιμο. Μετά τον θηλασμό, όταν ο κερατοειδής επανέλθει στη αρχική του κατάσταση, αποκατασταθεί η δακρϋική στιβάδα και οποιοδήποτε άλλο οφθαλμολογικό πρόβλημα είχε παρουσιασθεί, τότε μπορεί να προγραμματισθεί μία τέτοια επέμβαση.
Σε περίπτωση που έχει γίνει η επέμβαση πριν την εγκυμοσύνη δεν υπάρχει πρόβλημα με τον φυσιολογικό τοκετό διότι όλες οι αλλαγές, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, υποχωρούν μετά το θηλασμό.
Χορήγηση οφθαλμικών κολλυρίων
1) Αντιγλαυκωματικά φάρμακα και ειδικότερα οι β-αναστολείς πρέπει να χρησιμοποιούνται στη μικρότερη δυνατή δόση κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης και να διακόπτεται η χρήση τους 2 με 3 ημέρες πριν τον τοκετό.Τοπικά και συστηματικά ανασταλτικά ανθρακικής ανυδράσης αντενδείκνυνται κατά την κύηση και τον θηλασμό
2) Κολλύρια που χρησιμοποιούνται για τη μύση και διαστολή της κόρης όπως και τοπικά αναισθητικά που χρησιμοποιούνται κατά την οφθαλμολογική εξέταση είναι απολύτως ασφαλή.
3) Τοπικά στεροειδή και αντιβιοτικά όπως ερυθρομυκίνη και οι κινολόνες δεν αντενδείκνυνται.
4) Συστηματικά αντιβιοτικά συνιστάται να αποφεύγονται κατά την κύηση και ιδιαίτερα κατά την περίοδο του θηλασμού.
Η οφθαλμολογική εξέταση πρέπει να αποτελεί μέρος του προγεννητικού ελέγχου εφόσον είναι όχι μόνο μία ασφαλέστατη διαδικασία για τη μέλλουσα μητέρα και το έμβρυο αλλά, λαμβάνοντας υπόψη ότι αλλαγές στην όραση προειδοποιούν για άλλες πιο σοβαρές καταστάσεις, μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα της πρόληψης.
*Ο Δρ. Ιωάννης Μ. Ασλανίδης είναι επίκουρος καθηγητής του Παν/μιου Cornell της Νέας Υόρκης και επιστημονικός διευθυντής του Οφθαλμολογικού και Διαθλαστικού Κέντρου “Εμμετρωπία”.
