Ένα μικρό ιστορικό θεραπευτήριο στην καρδιά της Καμποτζιανής ζούγκλας.
Ο ναός Neak Pean, που στη γλώσσα των Χμερ σημαίνει “Τα τυλιγμένα φίδια “, και ο οποίος ευρίσκεται στον ιερό χώρο του Angkor στην Καμπότζη, είναι κατ’ ουσία ένα τεχνητό νησί με ένα βουδιστικό ναό στη μέση, που χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Jayavarman VII. Το όνομα προέρχεται από το μοτίβο των γλυπτών των φιδιών (Naga) που βρίσκονται ανεπτυγμένα γύρω από τη βάση της κεντρικής δομής του ναού.
Ένας από τους δρόμους που οδηγούν στο ναό των τυλιγμένων φιδιών.
Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ο ναός Neak Pean αντιπροσωπεύει την Anavatapta, μια μυθική λίμνη στα Ιμαλάια, τα νερά της οποίας πίστευαν ότι θεράπευαν όλες τις ασθένειες. Ο ναός Neak Pean αρχικά σχεδιάστηκε για ιατρικούς σκοπούς, καθώς είναι ένα από τα πολλά νοσοκομεία της εποχής που χτίστηκαν από τον Jayavarman VII (περίπου 1181-1218).
Σημερινό στιγμιότυπο έξω από το ναό.
Βασίζεται στην αρχαία Ινδουιστική πεποίθηση περί ‘‘ισορροπίας’’ του ανθρώπινου οργανισμού. Οι τέσσερις συνδεόμενες μεταξύ τους πισίνες αντιπροσωπεύουν το Νερό, τη Γη, τη Φωτιά και τον Αέρα, αλλά κάποτε όμως, πρέπει να τονίσουμε, υπήρχαν 13 τέτοιες δεξαμενές νερού. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι όταν έμπαιναν σε αυτές τις πισίνες, θα εύρισκαν ισορροπία τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ο λουόμενος, κι έτσι θα θεραπευόταν από τις ασθένειες. Στη μέση των τεσσάρων λιμνών θεραπείας, υπάρχει η κεντρική πηγή νερού. Υπάρχει ένα άγαλμα του Balaha, μεταμορφωμένο σε άλογο, ως σύμβολο της πρόληψης από τον πνιγμό.
Το κέντρο του ναού με τη λίμνη γύρω του.
Όπως είπαμε στην αρχή, στη βάση της δομής βρίσκονται τυλιγμένα φίδια, τα νάγκας. Τα Νάγκα είναι όντα της Ινδικής μυθολογίας, φίδια που σε ορισμένες περιπτώσεις παίρνουν ανθρώπινη μορφή. Τα Νάγκα είχαν πολλά κεφάλια και ζούσαν κάτω από την γη σε μυστηριώδη παλάτια. Σύμφωνα με τον μύθο, τα Νάγκα τα προσηλύτισε ο Βούδας όταν μια μέρα που καθότανε κάτω από μια συκιά ένα Νάγκα τυλίχτηκε γύρω του και τα κεφάλια του σχημάτισαν ομπρέλα για να τον προφυλάξουν από την βροχή. Ο Βούδας αργότερα όταν κήρυξε τους δυο νόμους, έναν για τους ανθρώπους κι έναν για τους θεούς, εμπιστεύτηκε στα Νάγκα να φυλάνε τον νόμο για τους θεούς ο οποίος ήταν μυστικός. Μετά από αιώνες τα Νάγκα τον αποκάλυψαν στον μοναχό Ναγκαρχούνα.
Ένας άλλος μύθος σχετίζεται με τον Ινδό βασιλιά Ασόκα, ο οποίος όταν κάποτε αποφάσισε να γκρεμίσει μια παγόδα εμφανίστηκε μπροστά του ένα Νάγκα με μορφή μοναχού, ο μοναχός τον οδήγησε μέσα στη παγόδα και του έδειξε τα ιερά της σκεύη. Βλέποντάς τα ο Ασόκα φοβήθηκε γιατί δεν ήταν φτιαγμένα από ανθρώπινο χέρι, κι έτσι αποφάσισε να μην γκρεμίσει την παγόδα.
Νάγκα (Naga) είναι η σανσκριτική λέξη, όπως επίσης και στη γλώσσα Παλί, για μια θεότητα ή οντότητα με τη μορφή ενός μεγάλου φιδιού, κυρίως της βασιλικής κόμπρας, που αναφέρεται στον Ινδουισμό, το Βουδισμό και το Ζαϊνισμό. Στο μεγάλο έπος Mahabharata, αναφέρεται ότι τα νάγκας (nagas) αποκαλούνται ‘‘διώκτες όλων των πλασμάτων’’, και ότι τα φίδια είχαν παθογόνο δηλητήριο, μεγάλη ανδρεία, περίσσεια δύναμη και αποφασισμένα να δαγκώνουν τα άλλα πλάσματα. Σε μερικά σημεία της ιστορίας, τα νάγκας είναι σημαντικοί παράγοντες πολλών γεγονότων που διηγούνται στο έπος, συχνά όχι περισσότερο κακά ούτε δόλια από τους άλλους πρωταγωνιστές, ενώ μερικές φορές βρίσκονται από την πλευρά των καλών. Το έπος χαρακτηρίζει συχνά τα νάγκας ως ένα συνοθύλευμα χαρακτηριστικών ανθρώπων και φιδιών. Μερικές φορές όμως, τα χαρακτηρίζει ως έχοντα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ενώ άλλες φορές ότι έχουν χαρακτηριστικά φιδιού.
Μία ακόμα άποψη του ναού σήμερα.
Ιστορίες με συμμετοχή των νάγκας είναι ακόμα μέρος της σύγχρονης πολιτιστικής παράδοσης στις κυρίως ινδουιστικές περιοχές της Ασίας, όπως την Ινδία, το Νεπάλ και το νησί του Μπαλί. Στην Ινδία θεωρούνται πνεύματα της φύσεως και προστάτες των πηγών, των πηγαδιών και των ποταμών. Φέρνουν τη βροχή και επομένως τη γονιμότητα, αλλά επίσης και καταστροφές, όπως πλημμύρες και ξηρασία. Τα νάγκας είναι φίδια που μπορεί να πάρουν ανθρώπινη μορφή και έχουν την τάση να είναι πολύ περίεργα. Σύμφωνα με τις παραδόσεις, τα νάγκας είναι κακόβουλα και εχθρικά για τον άνθρωπο, μόνο όταν έχουν κακοποιηθεί. Είναι ιδιαιτέρως ευπαθή ακόμα στις ασεβείς ενέργειες της ανθρωπότητας απέναντι στο περιβάλλον και συνδέονται με τα νερά των ποταμών, τις λίμνες, τις θάλασσες και τα πηγάδια και γενικά θεωρούνται φύλακες των θησαυρών. Πρόκειται για αντικείμενα μεγάλης ευλάβειας σε ορισμένες περιοχές της νότιας Ινδίας, όπου πιστεύεται ότι φέρνουν γονιμότητα και ευημερία στους ευσεβείς. Προς τιμήν τους επίσης διεξάγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ακριβά και μεγάλα τελετουργικά. Στην Ινδία, ορισμένες κοινότητες που ονομάζονται Nagavanshi, θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους των νάγκας.
Ο Βαρούνα (Varuna), μία από τις μεγαλύτερες θεότητες του Βεδικού Πανθέου, θεωρείται βασιλιάς των νάγκας. Ταυτόχρονα είναι ο κυβερνήτης του Ουράνιου βασιλείου, “Βασιλεύς και Θεός” των θαλασσών και των ωκεανών, υπέρτατος φύλακας της ηθικής τάξης (νόμου) του σύμπαντος κόσμου, και παντογνώστης και μέγας κριτής των ανθρωπίνων πράξεων. Συνηθέστερα παρίσταται να ιππεύει το θαλάσσιο τέρας, την Μακάρα, και αντιπαρατάσσεται με τον θεό Ποσειδώνα της ελληνικής μυθολογίας. Φέρουν επίσης το ελιξίριο της ζωής και της αθανασίας.
Οι απαραίτητοι για όλες τις περιστάσεις μύθοι, ήταν αποφασισμένοι να κάνουν κι εδώ την παρουσία τους. Ο Γκαρούντα (Garuda), ένα μεγάλο ον με όψη μυθικού πουλιού ή κάπως έτσι, που εμφανίζεται συχνά στην ινδουιστική και βουδιστική μυθολογία, κάποτε έφερε στα νάγκας ένα φλιτζάνι με ελιξίριο, το οποίο είχε αφαιρεθεί από τον Ίντρα, την κορυφαία θεότητα του Βεδικού πανθέου, αλλά προστάτη όμως του αρείου και εχθρός του μελαμψού δέρματος. Ωστόσο όμως, μερικές σταγόνες ελιξιρίου παρέμειναν στο γρασίδι. Τα νάγκας έγλειψαν τις σταγόνες, αλλά με αυτό τον τρόπο κόπηκε η γλώσσα τους στο γρασίδι και από τότε έχουν διχαλωτές γλώσσες. Ο Βισνού (Vishnu) επίσης, μία από τις σημαντικότερες θεϊκές μορφές του Ινδουισμού, αρχικά απεικονιζόταν με μια μορφή προστατευμένη από τα νάγκας, αλλά το ίδιο όμως ισχύει και σε άλλες θεότητες. Το φίδι έτσι είναι κοινό χαρακτηριστικό και εμφανίζεται σε πολλές μορφές. Για παράδειγμα γύρω από το λαιμό, ως ιερό νήμα τυλιγμένο γύρω από το στομάχι με τη μορφή ζώνης, τυλιγμένο στο χέρι ή τους αστραγάλους ή τέλος μεταμορφωμένο σε θρόνο.
Οι παραδόσεις για τα νάγκας, είναι επίσης πολύ συχνές σε όλες τις βουδιστικές χώρες της Ασίας, όπου η έννοια Naga έχει συγχωνευθεί με τις τοπικές παραδόσεις των μεγάλων και σοφών φιδιών και δρακόντων. Στο Θιβέτ, το Naga ισοδυναμεί με τα klu, τα πνεύματα που κατοικούν σε λίμνες ή υπόγεια ρεύματα και τη φρουρά του θησαυρού, ενώ στην Κίνα, με το δράκο. Τα βουδιστικά νάγκας έχουν γενικώς τη μορφή περίπου μιας μεγάλης κόμπρας που μοιάζει με φίδι, συνήθως με ένα μόνο κεφάλι, αλλά κάποιες φορές με περισσότερα. Τουλάχιστον μερικά από τα νάγκας, είναι ικανά να χρησιμοποιούν μαγικές δυνάμεις για να μετατραπούν και να λάβουν ανθρώπινες μορφές. Στη βουδιστική ζωγραφική, το νάγκα μερικές φορές απεικονίζεται ως ανθρώπινο ον με ένα φίδι ή δράκο που τυλίγεται πάνω από το κεφάλι του. Τα νάγκας πιστεύεται ότι ζουν στο Όρος Σουμερού (Sumeru), μεταξύ των άλλων θεοτήτων, καθώς και σε διάφορα μέρη της κατοικημένης από τον άνθρωπο γης. Μερικά από αυτά ζουν στο νερό ή σε ρέματα, ενώ άλλα σε υπόγεια σπήλαια. Ανάμεσα στα αξιοσημείωτα νάγκας της βουδιστικής παράδοσης, είναι το Mucalinda, ένα φίδι που προστάτευσε το Βούδα μετά τη φώτισή του. Λέγεται ότι τέσσερις εβδομάδες μετά τη φώτιση του Βούδα κάτω από το δέντρο Bodhi, οι ουρανοί σκοτείνιασαν για επτά ημέρες και ακολούθησε μεγάλη καταιγίδα. Ωστόσο, ο ισχυρός βασιλιάς των ερπετών, Mucalinda, πρόσφερε καταφύγιο στο Βούδα, προστατεύοντάς τον με τον εαυτό του που είχε μετατραπεί σε σχήμα κουκούλας με επτά κεφάλια. Κι όταν η μεγάλη καταιγίδα σταμάτησε, το φίδι-βασιλιάς πήρε ξανά την μορφή του, προσκύνησε το Βούδα και επέστρεψε στο παλάτι του.
Τα νάγκας στο βασιλικό παλάτι της Πνομ Πενχ της Καμπότζης, ήταν μια φυλή ερπετών που κατείχε μια μεγάλη αυτοκρατορία ή βασίλειο στην περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού. Η κόρη του βασιλιά Naga παντρεύτηκε έναν ινδό βραχμάνο, ονόματι Kaundinya, και από την ένωσή τους προήλθαν οι λαοί της Καμπότζης. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που οι Καμποτζιανοί λένε ότι γεννήθηκαν από τα νάγκας. Τα φίδια των επτά κεφαλών τα οποία απεικονίζονται ως αγάλματα στους ναούς της Καμπότζης, όπως για παράδειγμα το Αγκόρ Βατ (Angkor Wat), προφανώς αντιπροσωπεύουν τους επτά αγώνες εντός της κοινωνίας των νάγκας η οποία έχει μυθολογική ή συμβολική σύνδεση με τα επτά χρώματα του ουράνιου τόξου.
Γλυπτό που απεικονίζει το νάγκα των επτά κεφαλών στα σκαλιά που οδηγούν στη βασιλική αίθουσα ακροάσεων στην Πνομ Πενχ.
Επιπλέον, τα νάγκας της Καμπότζης διαθέτουν αριθμητικούς συμβολισμούς στον αριθμό των κεφαλών τους. Τα νάγκας με μονό αριθμό κεφαλών, συμβολίζουν την ενέργεια του άρρενος, τη διαχρονικότητα και την αθανασία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, αριθμολογικά, όλοι οι μονοί αριθμοί προέρχονται από το ένα. Νάγκας με ζυγό αριθμό κεφαλών, λέγεται ότι παραπέμπουν σε γυναίκες, που αντιπροσωπεύουν τη σωματικότητα, τη θνησιμότητα, τη χρονιότητα και τη Γη.
Αρκετά συνήθης εικόνα της περιοχής του Αγκόρ Βατ στην Καμπότζη. Παλιοί ναοί, δέντρα αιωνόβια που πλέκουν τις ρίζες γύρω απ’ αυτούς και την ιστορία, ελκυστική ασιατική ζούγκλα για όλους, ενδιαφερόμενους και μη!
Ο Neak Pean είναι ένας από τους ναούς που κάνουν κάποιον να ονειρευτεί τις παλιές ημέρες της πολυτέλειας και της ομορφιάς. Η είσοδος και έξοδος γίνεται από τη βορεινή πλευρά. Χτίστηκε το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα από τον βασιλιά Jayavarman VII, αφιερωμένο στο Βούδα, και που ακολουθεί το στυλ του Prasat Bayon. Παρά το γεγονός ότι ο ναός Neak Pean είναι μικρός και ουσιαστικά μια συλλογή από πέντε λίμνες, αξίζει την επίσκεψη για τα μοναδικά χαρακτηριστικά του. Πιστεύεται ότι ήταν αφιερωμένος στον Βούδα.
Η κεντρική λίμνη είναι ένα αντίγραφο της λίμνης Anavatapta των Ιμαλαΐων, στην κορυφή του σύμπαντος. Η λίμνη δίνει γένεση στα τέσσερα μεγάλα ποτάμια της γης. Αυτά τα ποτάμια εκπροσωπούνται εδώ στο ναό από πέτρινα γλυπτά αγάλματα που αντιστοιχούν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η λίμνη Anavatapta ετροφοδοτείτο από θερμές πηγές και λατρευόταν στην Ινδία για τις θεραπευτικές ιδιότητες των νερών της. Ο προσανατολισμός των ταμιευτήρων του ναού διασφάλιζε ότι το νερό ήταν πάντα φρέσκο και αυτό γιατί οι λίμνες ελάμβαναν μόνο φως εξ αντανακλάσεως.
Ο ναός Neak Pean βασικά είναι μια μεγάλη τεχνητή τετράγωνη λίμνη, εβδομήντα μέτρων η κάθε πλευρά της, που οριοθετείται και περιβάλλεται από τέσσερις μικρότερες λίμνες. Ένα μικρό κυκλικό νησί με βαθμιδωτή βάση επτά σκαλοπατιών, βρίσκεται στο κέντρο της μεγάλης λίμνης. Στις τέσσερις γωνίες στέκονται μικροί σκαλιστοί ελέφαντες. Ο κεντρικός πύργος ήταν αφιερωμένος στον Αβαλοκιτεσβάρα (Avalokitesvara), δηλαδή ένα Μποντισάτβα.
Τα σώματα των δύο φιδιών περικυκλώνουν πανταχόθεν τη βάση του νησιού. Άλλωστε ολόκληρο το όνομα Neak Pean, παραπέμπει σε κυρτό και τυλιγμένο φίδι. Έτσι φρουρούσαν το στολίδι ετούτο και υποδέχονταν ζεστά όσους πλησίαζαν εκεί για να έρθουν κοντά σ’ αυτόν τον… υπέροχο ουρανό. Σε αυτό το κυκλικό βάθρο της ποιητικής φαντασίας ξεκουραζόταν ο τετράγωνος ναός με τις τέσσερις σκαλιστές πόρτες. Προς τα πάνω ορθωνόταν ο πύργος με ομάδες γλυπτών συμβόλων. Κάθε κλειστή πόρτα έφερε την εικόνα του θεού Βισνού να στέκεται όρθιος, ενώ όλος ο χώρος είναι γεμάτος με μικρά αριστουργήματα γλυπτικής τα οποία διαφέρουν σε κάθε πόρτα. Μέσα σε αυτό το υπέροχο κτίσμα υπήρχε καθιστή μια πέτρινη φιγούρα. Η πόρτα ήταν ανοιχτή πάντοτε, έτσι ώστε ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε κάποιος να αποθέσει στο Βούδα τις προσφορές του και να προσευχηθεί. Ο ναός Neak Pean μπορεί να βρίσκεται καλά κρυμμένος μέσα στη ζούγκλα της Καμπότζης, αλλά έχει ακόμα τον αέρα της τελειότητας σε σύγκριση με πολλούς άλλους ναούς μέσα στο φανταστικό και ιερό ετούτο ανοιχτό συγκρότημα!
