Το άγχος και η νευρικότητα εκδηλώνονται με πολλούς τρόπους στα παιδιά, που συχνά είναι διαφορετικοί απ’ ό,τι στους ενήλικες. Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν σωματικές ή συμπεριφορικές αλλαγές, αναλόγως με την ηλικία, τις ιδιαιτερότητες της προσωπικότητας και τις ικανότητες αντιμετώπισής τους. Πολλοί γονείς, όμως, δεν αντιλαμβάνονται πότε η συμπεριφορά του παιδιού οφείλεται στο υποκείμενο άγχος του.
«Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν αγχώδη διαταραχή για πολλούς λόγους», λέει η κλινική ψυχολόγος Βίκυ Δασκαλάκη. «Μπορεί να είναι έτσι δομημένο το μοντέλο της οικογένειας και να μεταφέρεται το επαγγελματικό στρες των γονέων προς αυτά. Ή μπορεί να παίζουν ρόλο κληρονομικοί παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζουν οι γονείς τα σημάδια του παιδικού άγχους και να αναζητούν τις πιθανές αιτίες του. Είναι οι πρώτοι που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να το διαχειριστούν».
Δυστυχώς τα παιδιά δεν αναγνωρίζουν πάντοτε πως αυτό που τους συμβαίνει είναι άγχος. Συχνά, εξ άλλου, δεν έχουν την ωριμότητα για να εξηγήσουν τα πραγματικά ή φανταστικά προβλήματά τους που το προκαλούν. Έτσι εναπόκειται στους γονείς να καταλάβουν αν οι παρατηρούμενες αλλαγές στο παιδί είναι απόρροια άγχους ή κάποιου μικροπροβλήματος που θα ξεπεραστεί.
Οι ύποπτες συμπεριφορές
Συνηθισμένες συμπεριφορές στα παιδιά που συχνά προκαλούνται από το άγχος είναι:
- Ανάπτυξη κάποιας νευρικής συνήθειας (π.χ. τρώνε τα νύχια τους)
- Φόβοι και ειδικές φοβίες (π.χ. το παιδί φοβάται το σκοτάδι, τους ξένους, το να μένει μόνο του)
- Φόβος για τα ύψη ή τις καταιγίδες (παρατηρείται κυρίως στα μικρότερα παιδιά σχολικής ηλικίας)
- Φόβος για τέρατα, έντομα και ζώα (κυρίως σε παιδιά προσχολικής ηλικίας)
- Δυσκολίες συγκέντρωσης (συνήθως στο σχολείο και όταν διαβάζουν ή ασκούν άλλα σχολικά καθήκοντα)
- Άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο (βρίσκει προφάσεις και δικαιολογίες, ιδίως αν πρόκειται για διαπολιτισμικό σχολικό περιβάλλον)
- Διαρκής πρόκληση προβλημάτων στο σχολείο (είτε με συμμαθητές είτε με εκπαιδευτικούς) για ιδεολογικά ζητήματα
- Μικροκλοπές (αφορούν αντικείμενα ασήμαντης αξίας)
- Απομόνωση/αποξένωση (απομάκρυνση από οικογένεια ή φίλους, ιδίως κατά την εφηβεία)
- Ανησυχία για το σχολείο και τους φίλους τους (για τα μεγαλύτερα παιδιά σχολικής ηλικίας και τους εφήβους)
- Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί επίσης να εκδηλώσουν:
- Άγχος για τις σχολικές εξετάσεις και τους βαθμούς
- Υψηλά επίπεδα στρες εξαιτίας του ισχυρού ανταγωνισμού εντός σχολείου, όσον αφορά τις υψηλόβαθμες επιδόσεις και απαιτήσεις.
Αλλαγές στην οικογένεια
«Οι παιδικοί φόβοι σαν τους προαναφερθέντες συχνά είναι φυσιολογικοί και μειώνονται από μόνοι τους καθώς το παιδί μεγαλώνει. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άγχος θεωρείται περιστασιακό. Ωστόσο όταν οι φόβοι παρατείνονται και αντέχουν στον χρόνο, μπορεί να υποδηλώνουν μια αληθινή αγχώδη διαταραχή», λέει η κυρία Δασκαλάκη.
Αυτό μπορεί συχνότερα να συμβεί σε δύσκολες περιόδους στη ζωή του παιδιού. Παραδείγματος χάριν όταν υπάρχει μια οικογενειακή διαφωνία, ένα διαζύγιο ή άλλη μεγάλη αλλαγή στο σπίτι (π.χ. νέος θετός γονιός, νέο σπίτι).
Ακόμα και τα χαρμόσυνα γεγονότα, όπως η γέννηση ενός νέου παιδιού στην οικογένεια, μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος το παιδί. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί και με σωματικά συμπτώματα. «Τα παιδιά που αισθάνονται άγχος συνήθως αναφέρουν πονοκεφάλους ή στομαχόπονο και επισκέπτονται πιο τακτικά τον παιδίατρο», προσθέτει η ειδικός.
Υπάρχει επίσης περίπτωση το παιδικό άγχος να είναι απόρροια μετατραυματικού στρες, όπως λ.χ. συμβαίνει σε παιδιά πρόσφυγες ή κακοποιημένα παιδιά.
Στην εφηβεία
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι πηγές του άγχους διευρύνονται. Πέρα από τις προαναφερθείσες αιτίες, πλησιάζει η ηλικία των πρώτων ρομαντικών σχέσεων αλλά και μερικές φορές της πίεσης από τους συνομηλίκους για χρήση αλκοόλ, σεξ κ.λπ.
Έτσι, οι έφηβοι είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν άγχος, με τους συνομηλίκους τους να δρουν ευεργετικά ή επιβαρυντικά σε αυτό. Αυτό είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι οι κοινωνικές σχέσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην εφηβεία.
Οι έφηβοι που νιώθουν άγχος, μπορούν να το διαχειριστούν με πρακτικούς τρόπους. Η κυρία Δασκαλάκη προτείνει τα εξής:
- Να κοιμάστε καλά. Ο ποιοτικός ύπνος είναι απαραίτητος για τη σωματική και συναισθηματική ευεξία
- Να γυμνάζεστε συστηματικά. Η σωματική δραστηριότητα είναι κλειδί αποφόρτισης του άγχους σε όλες τις ηλικίες
- Μάθετε να εστιάζετε στον στόχο-πρόγραμμά σας.
- Πάρτε μολυβί και χαρτί και αρχίστε να γράφετε ό,τι βιώνετε. Να καταγράφετε τις σκέψεις που περνούν από το μυαλό σας όταν νιώθετε πιεσμένοι. Με τον τρόπο αυτό θα απαλλαγείτε εν μέρει από τα αρνητικά συναισθήματά σας και θα τα αντιληφθείτε καλύτερα
- Μιλήστε για το άγχος σας. Η συζήτηση για αγχωτικές καταστάσεις με έναν έμπιστο ενήλικα μπορεί να σας βοηθήσει να βάλετε τα πράγματα σε μια σειρά και να βρείτε λύσεις
